高中數學問題的實驗與猜想
李政豐 · 錢閔蔚 · 高崇晏 · 吳 崇瑋
(一) 引言:
八十七年的暑假, 很榮幸有機會參加交大應用數學系為高中職教師舉辦的 「數學與高科技 研習營」, 在一週的討論課程中, 得到很多的教學理念與方法, 在數學實驗的課程中有一點心得, 在此提出與老師們分享。
(二) 過程:
剛剛開始接到本校老師提出的問題: 試證明公式
n
Y
k=1
sin kπ 2n + 1 =
s
2n + 1 4n(這個證明後來由張鎮華教授, 黃大原教授, 陳明峰老師分別提出, 在常庚哲教授的書中也有類 似的證法, 本文中所討論的是用不同的角度去思考問題所得到的經驗與收獲)。
在此之前我們對上面等式感到相當陌生, 因為 sin2n+1kπ 絕大部份都是無理數, 而且是複雜 度高的根式, 為了確認公式的正確性, 於是我們開始實驗:
n= 1 sin π 3 =
s
3 4 =√3 2 成立 n= 2 sin π
5 · sin2π 5 =
s
2 × 2 + 1 42 =√5 4 成立 (sin 36◦ =
q
10 − 2√ 5
4 ,sin 72◦ =
q
10 + 2√ 5
4 )
n= 3 sin π
7 · sin2π
7 · sin3π 7 =
s
2 × 3 + 1 43 =√7 8 n= 4 sin π
9 · sin2π
9 · sin3π 9 sin4π
9 =
s
2 × 4 + 1 44 =√9 16 n= 5 sin π
11· sin2π
11 · sin 3π
11 · sin4π
11 · sin 5π 11 =
s
2 × 5 + 1 45 =√11 32
53
其中 n = 3, 4, 5 都是由電算器算得, 於是臆測這個公式可能是對的。
(三) 逆向思考:
n
Y
k=1
sin kπ 2n + 1 =
s
2n + 1 4n⇔
n
Y
k=1
sin2 kπ
2n + 1 = 2n + 1 4n
⇔
n
Y
k=1
1 − cos2n+12kπ
2 = 2n + 1
4n , 令 2π 2n + 1 = θ
⇔
n
Y
k=1
(1 − cos kθ) = (1 − cos θ) · (1 − cos 2θ)(1 − cos 3θ) · · · · (1 − cos nθ) = 2n + 1 2n
(四) 猜想:
上式左邊可看做函數 fn(x) = (x − cos θ)(x − cos 2θ)(x − cos 3θ)(x − cos 4θ) · · · (x − cos nθ) 用 x = 1 代入的結果。
(五) 找尋:
fn(x) 到底是那一種型態的多項式? (或 fn(x) = 0 是那一種型態的方程式?) 由 2π
2n + 1 = θ
n= 1 時 x− cos2π
3 = 0 ⇔ x + 1
2 = 0 ⇔ 2x + 1 = 0 f1(x) = 2x + 1 n= 2 時 (x − cos2π
5 )(x − cos4π
5 ) = 0 ⇔ x2+ 1 2x− 1
4 = 0 (cos2π
5 = −1 +√ 5
4 ,cos4π
5 = −1 −√ 5
4 )
⇔ 4x2+ 2x − 1 = 0 f2(x) = 4x2+ 2x − 1 n= 3 時 (x − cos2π
7 )(x − cos4π
7 ) · (x − cos6π 7 ) = 0
⇔ x3− (cos2π
7 + cos4π
7 + cos6π
7 )x2+ (cos2π
7 · cos4π
7 + cos2π
7 cos6π 7 + cos4π
7 · cos6π
7 )x − cos2π
7 cos4π
7 cos6π
7 = 0 · · · (甲式)
cos2π
7 + cos4π
7 + cos6π 7
= 2 sinπ7cos 2π7 + 2 sinπ7 cos4π7 + 2 sinπ7 cos6π7 2 sinπ7
= (sin3π7 + sin−π7 ) + (sin5π7 + sin −3π7 ) + (sin π + sin −5π7 ) 2 sinπ7
= −1 2 cos2π
7 · cos 4π
7 + cos2π 7 · 6π
7 + cos4π
7 · cos6π 7
= 1
2(2 cos2π
7 · cos4π
7 + 2 cos2π
7 · cos6π
7 + 2 cos4π 7 · 6π
7 )
= 1
2(cos6π
7 + cos2π
7 + cos8π
7 + cos4π
7 + cos10π
7 + cos2π 7 ) (cos8π
7 = cos6π
7 ,cos 10π
7 = cos4π 7 )
= cos2π
7 + cos4π
7 + cos6π
7 = −1 2 cos2π
7 cos 4π
7 cos6π 7
= cos2π
7 cos 4π
7 cos8π 7
= 1
8 sin2π7 (2 sin2π
7 cos2π
7 )(2 cos4π
7 )(2 cos8π 7 )
= 1
8 sin2π7 (sin 4π
7 )(2 cos4π
7 )(2 cos8π 7 )
= 1
8 sin2π7 (2 sin4π
7 cos4π
7 )(2 cos8π 7 )
= 1
8 sin2π7 (sin 8π
7 )(2 cos8π 7 )
= 1
2 sin2π7 (sin 16π 7 ) = 1
8 把這些結果代入 (甲式)
⇔ x3 +1
2x2− 1 2x− 1
8 = 0
⇔ 8x3+ 4x2− 4x − 1 = 0 f3(x) = 8x3+ 4x2− 4x − 1 n= 4 時 cos2π
9 +cos4π
9 +cos6π
9 + cos8π
9 = (2 cos3π 9 cos π
9)+(−1
2 )+cos8π 9 =−1
2
cos2π
9 cos4π
9 + cos2π
9 cos6π
9 + cos2π
9 cos8π
9 + cos4π
9 cos6π 9 + cos4π
9 cos8π
9 + cos6π
9 cos 8π 9
= 1
2(cos6π
9 + cos2π 9 ) − 1
2cos 2π 9 +1
2(cos10π
9 + cos6π 9 ) − 1
2cos4π 9 +1
2(cos12π
9 + cos4π 9 ) −1
2cos8π 9
= −1 4 +1
2cos2π 9 − 1
2cos2π 9 + 1
2cos10π 9 − 1
4 −1
2cos4π 9 − 1
4+1
2cos4π 9 −1
2cos 8π 9
= −3 4 cos2π
9 cos4π
9 cos 6π
9 + cos2π
9 cos4π
9 cos8π
9 + cos2π
9 cos6π
9 cos8π 9 + cos4π
9 cos6π
9 cos8π 9
= −1
2cos2π
9 cos 4π 9 +1
2(cos6π
9 + cos2π
9 ) cos8π 9 − 1
2cos2π
9 cos 8π 9
−1
2cos4π
9 cos 8π 9
= −1
4(cos6π
9 + cos2π 9 ) − 1
4cos 8π 9 +1
2cos2π
9 cos 8π 9 −1
2cos2π
9 cos 8π 9
−1
4(cos12π
9 + cos4π 9 )
= 1 8 − 1
4cos2π 9 −1
4cos8π 9 + 1
8− 1
4(cos4π 9 )
= 1 4 − 1
4(cos2π
9 + cos 4π
9 + cos8π 9 )
= 1 4 − 1
4(2 cos3π 9 cos π
9 + cos8π 9 )
= 1 4 cos2π
9 cos4π
9 cos 6π
9 cos8π 9
= −1
2cos2π
9 cos 4π
9 cos8π 9
= −1 2
h
18 sin2π9 (2 sin2π
9 cos2π
9 )(2 cos4π
9 )(2 cos8π 9 )
i
= −1 2
h
1 8 sin2π9ih
sin16π 9i
= (−1 2)(−1
8) = 1 16
把這些結果代入方程式 (x − cos2π9)(x − cos4π9 )(x − cos6π9 )(x − cos8π9 ) = 0 得 x4 +1
2x3− 3
4x2− 1 4x+ 1
16 = 0
⇔ 16x4+ 8x3− 12x2− 4x + 1 = 0
取 f4(x) = 16x4+ 8x3− 12x2− 4x + 1
(六) 觀察:
f1(x) = 2x + 1 f1(x) = 3 = 2 × 1 + 1
f2(x) = 4x2+ 2x − 1 = (2x)f1(x) − 1 f2(1) = 2f1(1) − 1 = 5 = 2 × 2 + 1 f3(x) = 8x3+4x2−4x−1=(2x)f2(x)−f1(x) f3(1) = 2f2(1) − f1(1) = 7 = 2×3+1 f4(x) = 16x4+ 8x3− 12x2− 4x + 1 f4(1) = 2f3(1) − f2(1) = 9 = 2 × 4 + 1
= (2x)f3(x) − f2(x)
(七) 猜想:
若規定 f0(x) = 1
觀察 f4(x) = 16x4+8x3−12x2−4x+1 = 24(x−cos 2π9 )(x−cos4π9 )(x−cos6π9 )(x−
cos8π9 ), 若調整假設 fn(x) = 2n(x−cos2n+12π )(x−cos2n+14π )(x−cos2n+16π ) · · · (x−cos 2n+12nπ ) 我們發現了一個奇妙的關係:
遞迴關係式 fn+2(x) = (2x)fn+1(x) − fn(x) 可能會成立 (n ∈ Z, n ≥ 0)
fn+2(1) = 2fn+1(1) − fn(1) = 2(2(n + 1) + 1) − (2n + 1) = 2(n + 2) + 1 可能會成立
(八) 再實驗:
f5(x) = (2x)f4(x) − f3(x) = 32x5+ 16x4− 32x3− 12x2+ 6x + 1
把 cos2kπ11 其中 k = 1, 2, 3, 4, 5 代入 f5(x) = 0 其值均甚小 (約為 a × 10−6, 1 ≤ |a| < 10) (此處寫了一個 qbasic 的程式把係數輸入計算)
f6(x) = (2x)f5(x) − f4(x) = 64x6+ 32x5− 80x4− 32x3+ 24x2+ 6x − 1 再把 cos2kπ13 其中 k = 1, 2, 3, 4, 5, 6 代入 f6(x) = 0 其值亦甚小 (約為 a × 10−7, 1 ≤ |a| <
10)。
(九) 預測:
遞迴關係式 fn+2(x) = (2x)fn+1(x) − fn(x) 會成立的機率相當大 (n ∈ Z, n ≥ 0) 至 少 fn(1) = 2n + 1 是成立的, 因此
fn(x) = 2n(x − cos 2π
2n + 1)(x − cos 4π
2n + 1)(x − cos 6π
2n + 1) · · · (x − cos 2nπ 2n + 1) 極有可能會成立。 果如此: f5(x) = 32x5+ 16x4− 32x3− 12x2+ 6x + 1 可藉由比較係數而 得到
5
X
k=1
cos 2kπ
11 = −1 2
5
Y
k=1
cos2kπ 11 = 1
32
f6(x) = 64x6+ 32x5− 80x4− 32x3+ 24x2+ 6x − 1 可藉由比較係數而得到
6
X
k=1
cos 2kπ
13 = −1 2
6
Y
k=1
cos2kπ 13 = 1
64
這些等式都是我們不太瞭解的無理數所構成, 於是我們產生了很大的興趣。
(十) 尋找證明:
x2n+1−1 = 0 的原根是 p = cos2n+12π +i sin2n+12π , 我們知道 p2n+1 = 1, 而 p1, p2, p3· · · p2n, p2n+1 是它的 2n + 1 個根 x2n+1− 1 = (x − 1)(x2n+ x2n−1+ · · · + x2+ x + 1)
(x2n+x2n−1+· · ·+x2+x+1)=(x−p)(x−p2)(x−p3) · · · (x−p2n−2)(x−p2n−1)(x−p2n)
=
2n
Y
k=1
(x − pk) (經由前後配對)=
n
Y
k=1
(x − pk)(x − p2n+1−k)
=
n
Y
k=1
(x2 − (pk+ p2n+1−k)x + 1)
(pk+p2n+1−k)=(cos 2kπ
2n + 1+i sin 2kπ
2n + 1)+(cos(2n+1−k)2π
2n + 1 +i sin(2n + 1 − k)2π 2n + 1 )
=2 cos 2kπ 2n + 1
則
(x2n+2n−1+ · · · + x + 1) =
n
Y
k=1
(x2 − (pk+ p2n+1−k)x + 1)
=
n
Y
k=1
(x2 − (2 cos 2kπ
2n + 1)x + 1)
=
n
Y
k=1
(2x)(x+x1
2 − cos 2kπ 2n + 1)
= 2nxn
n
Y
k=1
(x+x1
2 − cos 2kπ 2n + 1) (把兩邊同除 xn)
x2n+ x2n−1+ · · · + x + 1
xn = 2n
n
Y
k=1
(x+x1
2 − cos 2kπ 2n + 1) 再把右邊的 x+x1
2 用 y 來取代
令 gn(x) = x2n+ x2n−1+ · · · + x + 1
xn = 2n
n
Y
k=1
(y − cos 2kπ
2n + 1) = fn(y) · · · (A 式) (上面這一步是把 n = 3, n = 4 試了好幾次才得到的結果, 我們感覺是一個最重要的關鍵) 由
(x + 1
x)gn+1(x) − gn(x) = (x + 1
x)(x2n+2+ x2n+1+ x2n· · · x2+ x + 1
xn+1 )
−(x2n+ x2n−1+ · · · + x + 1
xn )
=x2n+4+ x2n+3+ · · · x2+ x + 1
xn+2 = gn+2(x) 對所有的 n = 1, 2, 3, . . . 都成立, 得
(2y)fn+1(y)−fn(y) = fn+2(y) · · · (B 式) 在這裡我們很高興能證明了一個重要的遞迴關係式。
由 (A 式)
f1(x) = 2(x − cos2π
3 ) = 2x + 1 f2(x) = 4(x − cos2π
5 )(x − cos4π
5 ) = 4x2+ 2x − 1 由 (B 式)
f3(x) = 2xf2(x) − f1(x) = 8x3+ 4x2 − 4x − 1
f4(x) = 2xf3(x) − f2(x) = 16x4+ 8x3− 12x2− 4x + 1
f5(x) = 2xf4(x) − f3(x) = 32x5+ 16x4− 32x3− 12x2+ 6x + 1
應用 (1)
cos2π11,cos4π11,cos6π11,cos8π11,cos10π11 是我們不太瞭解的無理數, 但由 (A 式) fn(x) = 2n
n
Y
k=1
(x − cos 2kπ
2n + 1) 及 f5(x) = 32x5+ 16x4− 32x3 − 12x2+ 6x + 1 我們得到:
25(x − cos 2π
11)(x − cos4π
11)(x − cos6π
11)(x − cos8π
11)(x − cos10π 11 )
= 32x5+ 16x4− 32x3− 12x2 + 6x + 1 由根與係數的關係, 我們揭開它神秘的面紗!
(1)
5
X
k=1
cos2kπ
11 = −1 2 (2)
4
X
i=1 5
X
k=i+1
(cos2iπ
11 )(cos2kπ
11 ) = −1 (3)
3
X
i=1 4
X
j=i+1 5
X
k=j+1
(cos2iπ
11)(cos2jπ
11 )(cos2kπ 11 ) = 3
8 (4)
2
X
i=1 3
X
j=i+1 4
X
k=j+1 5
X
l=k+1
(cos2iπ
11)(cos2jπ
11 )(cos2kπ
11 )(cos2lπ 11) = 3
16 (5)
5
Y
k=1
cos2kπ
11 = −1 32
把 n 用其他的自然數代入, 又可以得到一系列我們不曾看過的公式, 諸如此類不容易由和積互 化得到的一大堆公式, 我們可輕易導出。 而且我們還知道那些無理數可以搭配成有理數, 上面五 個式子右端全是有理數。 這真是一件奇妙的事。
應用 (2)
我們可以利用 fn(x) = 2n
Q
nk=1(x−cos2n+12kπ ) 與遞迴關係式 fn+2(x) = (2x)fn+1(x)−fn(x)
f1(x) = 2x + 1
f2(x) = 4x2 + 2x − 1 = 22(x − cos2π
5 )(x − cos4π 5 ) f3(x) = 8x3 + 4x2− 4x − 1 = 23(x − cos2π
7 )(x − cos4π
7 )(x − cos6π 7 ) f3(x) = 2xf2(x) − f1(x)
23(x − cos2π
7 )(x − cos4π
7 )(x−cos6π
7 ) = 2x[22(x−cos2π
5 )(x−cos4π
5 )]−(2x+1) 將它開展
8x3− 8(cos2π
7 + cos4π
7 + cos6π
7 )x2+ 8(cos2π
7 · cos4π
7 + cos2π
7 · cos 6π 7 + cos4π
7 · cos 6π
7 )x − 8 cos2π
7 cos4π
7 cos6π
7 = 8x3− 8(cos2π
5 + cos4π 5 )x2 +8(cos2π
5 cos4π 5 − 1
4)x − 1 比較係數而得到下列公式:
(1) cos2π
5 + cos4π
5 = cos2π
7 + cos4π
7 + cos6π 7 (2) cos2π
5 cos4π 5 −1
4 = cos2π
7 cos4π
7 + cos2π
7 cos 6π
7 + cos4π
7 cos6π 7 (3) cos2π
7 cos4π
7 cos6π 7 = 1
8
如此我們可以得到兩種相近但不同類角度餘弦, cos2kπ5 與 cos2kπ7 之關係, 其實任何 cos2n+12kπ 與 cos2n+32kπ 之關係, 都可由類似的方法導出, 這種公式也有一大堆。
更進一步: f5(x) = 2xf4(x)−f3(x) = 2x[2xf3(x)−f2(x)]−f3(x) = (4x2−1)f3(x)−
2xf2(x)
(甲) f5(x) = 25(x − cos2π
11)(x − cos4π
11)(x − cos6π
11)(x − cos8π
11)(x − cos10π 11 ) (乙) (4x2− 1)f3(x) − 2xf2(x) = (4x2− 1)[23(x − cos2π
7 )(x − cos4π
7 )(x − cos6π 7 )]
−2x(4x2 + 2x − 1)
展開 (甲)(乙) 比較兩式係數又可得到差二級的角度餘弦公式 cos2kπ7 , cos2kπ11 之關係。 例如我 們比較 x4, x3 的係數, 與常數項可以得到下列三個公式:
(1) cos2π
11 + cos4π
11 + cos6π
11 + cos8π
11 + cos10π
11 = cos2π
7 + cos4π
7 + cos6π 7 (2)
4
X
i=1 5
X
k=i+1
(cos2iπ
11)(cos2kπ 11 ) =
2
X
i=1 3
X
k=i+1
(cos2iπ
7 )(cos2kπ 7 ) −1
2 (3) − cos2π
11 cos4π
11cos6π
11 cos8π
11cos10π 11 = 1
4(cos2π
7 cos 4π
7 cos6π 7 ) 這種應用公式也有一大堆
應用 (3)
令
gn(x) = x2n+ x2n−1+ · · · + x + 1
xn = (xn+ 1
xn) + (xn−1+ 1
xn−1) · · · + (x + 1 x) + 1
=
n
X
k=1
(xk+ 1 xk) + 1
用遞迴關係式 (x +x1)(xk+1+xk+11 ) − (xk+x1k) = (xk+2+xk+21 ) · · · (C) 原先我們曾用數學歸納法證明對每個自然數 n, (xk+ x1k) 都能表成 y = x+
1 x
2 的多項式
函數, 進而證明 gn(x) 能表成 y 的多項式函數, 其中曾經考慮二項式定理:
(x +1
x)n= Cnnxn+ Cn−1n xn−1(1
x) + · · · + C2nxn−2(1
x)2+ C1nx1(1
x)n−1+ C0n(1 x)n
= (xn+ 1 xn) +
n−1
X
i=1
Cinxi(1
x)n−i 由 Cin = Cn−in Cinxi(1
x)n−i+ Cn−in xn−i(1
x)i = Cin(xn−2i+ 1 xn−2i) 若 n 是奇數
n−1
X
i=1
Cinxi(1
x)n−i=
[n2]
X
i=1
Cin(xn−2i+ 1 xn−2i) 若 n 是偶數
n−1
X
i=1
Cinxi(1
x)n−i =
[n2]−1
X
i=1
Cin(xn−2i+ 1
xn−2i) + C[nn
2]
故當 n 是奇數
(x+1
x)n = (xn+ 1 xn)+
[n2]
X
i=1
Cin(xn−2i+ 1
xn−2i) · · · (D)
當是偶數
(x+1
x)n = (xn+ 1 xn)+
[n2]−1
X
i=1
Cin(xn−2i+ 1
xn−2i)+C[nn
2]· · · (E) 在 (D) 中, 取 n = 7, 令 x = cos2π11 + i sin2π11
(x + 1
x) = 2 cos2π
11, (xn+ 1
xn) = 2 cos2nπ 11 得公式 (1)
(2 cos2π
11)7 = 2 cos14π
11 + C17(2 cos10π
11 ) + C27(2 cos6π
11) + C37(2 cos2π 11)
在 (E) 中, 取 n = 8, 令 x = cos2π11 + i sin2π11 得公式 (2) (2 cos2π11)8 = 2 cos16π11 + C18(2 cos12π11) + C28(2 cos8π11) + C38(2 cos4π11) + C48
只要改變 x 與 n, 我們又可得到一堆漂亮的倍角公式, 這些都不是由高中數學的三角函數 公式能輕易得到的。
應用 (四)
gn(x) = x2n+ x2n−1+ · · · + x + 1
xn = x2n+1 − 1 xn(x − 1) 因此 x2n+1− 1 = 0 的根除1之外都是 gn(x) = 0 的根
x2n+1− 1 = 0 ⇔ x = cos 2kπ
2n + 1+ i sin 2kπ
2n + 1 k= 0, 1, 2, 3, . . . 2n 故
gn(x) = x2n+ x2n−1+ · · · + x + 1
xn =
2n
Q
k=1(x − (cos2n+12kπ + i sin2n+12kπ ))
xn · · · (F) 把 x = 1 代入上式: 2n + 1 =
Q
2nk=1(1 − (cos2n+12kπ + i sin2n+12kπ ))2n + 1 =
2n
Y
k=1
(1 − cos 2kπ
2n + 1) − i sin 2kπ 2n + 1)
=
2n
Y
k=1
(2 sin2 kπ
2n + 1 − 2 sin kπ
2n + 1cos kπ 2n + 1i)
=
2n
Y
k=1
((2 sin kπ
2n + 1)(sin kπ
2n + 1 − i cos kπ 2n + 1))
=
2n
Y
k=1
((2 sin kπ
2n + 1)(−i)(cos kπ
2n + 1+ i sin kπ 2n + 1))
= 22n(−i)2n
h
2n
Y
k=1
(sin kπ 2n + 1)
ih
2n
Y
k=1
(cos kπ
2n + 1+ i sin kπ 2n + 1))
i
= (−4)n
h
2n
Y
k=1
(sin kπ 2n + 1
i
(cos(1 + 2 · · · + 2n)π2n + 1 + i sin(1 + 2 · · · + 2n)π 2n + 1 ) 2n + 1 = (−4)n
h
2n
Y
k=1
(sin kπ
2n + 1)
i
(cos nπ + i sin nπ) 得公式 (1)Q
2nk=1(sin2n+1kπ ) = (−4)n(cos nπ+i sin nπ)2n+1 = 2n+14n 把 x = −1 代入 (F) 式:1 =
2n
Y
k=1
(−1 − (cos 2kπ
2n + 1+ i sin 2kπ 2n + 1))
=
2n
Y
k=1
(−2 cos2 kπ
2n + 1− 2 sin kπ
2n + 1cos kπ 2n + 1i)
= (−2)2n(
2n
Y
k=1
cos kπ 2n + 1)(
2n
Y
k=1
(cos kπ
2n + 1+ i sin kπ 2n + 1))
= 4n(
2n
Y
k=1
cos kπ
2n + 1)(cos(1 + 2 + 3 + · · · + 2n)π
2n + 1 + i sin(1 + 2 + 3 + · · · + 2n)π
2n + 1 )
= 4n(
2n
Y
k=1
cos kπ
2n + 1)(cos nπ + i sin nπ)
得公式 (2)
Q
2nk=1(cos 2n+1kπ ) = (4)n(cos nπ+i sin nπ)11 = (−4)1 n 把 n 用不同的自然數代入這又產生 一大堆不曾看見的三角公式。再考慮 x2n− 1 = 0 之原根 p = cos2π2n+ i sin2π2n 則 p2n= 1 且 pn= −1
x2n− 1 = 0 ⇔ x = cos2kπ
2n + i sin2kπ
2n = pk k= 1, 2, 3 . . . 2n。
把 x2n− 1 除掉 (x + 1)(x − 1): (即除掉 (x − pn)(x − p2n)) x2n− 1
x2− 1 =x2n−2+ x2n−4+ x2n−6+ · · · + x4+ x2+ 1 (其中 n ≥ 1)
=(x − p)(x − p2) · · · (x − pn−1)(x − pn+1) · · · (x − p2n−2)(x − p2n−1) (前後配對)=((x − p)(x − p2n−1))((x − p2)(x − p2n−2)) · · · ((x − pn−1)(x − pn+1))
其中 (x − pi)(x − p2n−i)
= (x − (cos2iπ
2n + i sin2iπ
2n ))(x − (cos2(2n − i)π
2n + i sin2(2n − i)π 2n ))
= (x − (cos 2iπ
2n + i sin2iπ
2n))(x − (cos(2π − 2iπ
2n) + i sin(2π − 2iπ 2n))
= (x − (cos 2iπ
2n + i sin2iπ
2n))(x − (cos2iπ
2n − i sin 2iπ 2n))
= x2− 2 cos2iπ 2nx+ 1
= x2− 2 cosiπ
nx+ 1 代入上式 x2n− 1
x2 − 1 = (x2− 2 cosπ
nx+ 1)(x2− 2 cos2π
n x+ 1) · · · (x2− 2 cos(n − 1)π
n x+ 1) · · · (G) 即
x2n−2+ x2n−4+ x2n−6+ · · · + x2+ 1
= ((2x)(x+1x
2 − cosπ
n))((2x)(x+x1
2 − cos2π
n )) · · · ((2x)(x+x1
2 − cos(n − 1)π n ))
= (2n−1)(xn−1)(x+x1
2 − cosπ
n))(x+x1
2 − cos2π
n ) · · · (x+x1
2 − cos(n − 1)π
n )
兩邊同除 (xn−1)
x2n−2+ x2n−4+ x2n−6+ · · · + x2+ 1 xn−1
= (2n−1)(x+ 1x
2 − cos π
n)(x+ 1x
2 − cos2π
n ) · · · (x+ 1x
2 − cos(n − 1)π
n ) · · · (H) 令 gn−1(x) = x2n−2+x2n−4x+xn−12n−6+···+x2+1 令 y = x+
1 x
2 代入 (H) 則 gn−1(x) = (2n−1)(y − cosπ
n)(y − cos2π
n ) · · · (y − cos (n − 1)π
n ) = fn−1(y) · · · (I) (其中自然數 n ≥ 2)
由
(x + 1
x)(x2k+2+ x2k+ x2k−2+ · · · + x2+ 1
xk+1 )−(x2k+ x2k−2+x2k−4+ · · · + x2+ 1
xk )
=x2k+4+ x2k+2+ x2k· · · + x4 + x2+ 1 xk+2
得到下列遞迴關係式:
(x + x1)(gk+1(x)) − (gk(x)) = (gk+2(x)) 即: (2y)(fk+1(y)) − (fk(y)) = (fk+2(y)) 成立。
由 (H) 式與 (I) 式 gn−1(x) = fn−1(y) 並且
gn−1(x) = x2n−2 + x2n−4+ x2n−6+ · · · + x2+ 1 xn−1
fn−1(y) = (2n−1)(y − cosπ
n)(y − cos2π
n ) · · · (y − cos(n − 1)π
n )
當
n = 2, f1(y) = 2(y − cosπ 2) = 2y n = 3, f2(y) = 22(y − cosπ
3)(y − cos2π
3 ) = 4y2− 1 f3(y) = (2y)f2(y) − f1(y) = 8y3− 4y
f4(y) = (2y)f3(y) − f2(y) = 16y4− 12y2+ 1 f5(y) = (2y)f4(y) − f3(y) = 32y5− 32y3+ 6y f6(y) = · · · = 64y6− 80y4+ 24y2− 1
應用 (5)
由 (I) 式
f6(y) = 26(y −cosπ
7)(y −cos2π
7 )(y −cos3π
7 ) · · · (y −cos6π
7 ) = 64y6−80y4+ 24y2−1 兩邊同除 64:
(y − cos π
7)(y − cos2π
7 )(y − cos3π
7 ) · · · (y − cos6π
7 ) = y6− 5 4y4+3
8y2− 1 64 經由比較係數, 得到下列公式:
(1)
6
X
k=1
coskπ 7 = 0 (2)
5
X
i=1 6
X
j=i+1
cosiπ
7 cos jπ
7 = −5 4 (3)
4
X
i=1 5
X
j=i+1 6
X
k=j+1
cos iπ
7 cosjπ
7 coskπ 7 = 0 (4)
3
X
i=1 4
X
j=i+1 5
X
k=j+1 6
X
l=k+1
cos iπ
7 cosjπ
7 coskπ 7 coslπ
7 = 3 8 (5)
2
X
i=1 3
X
j=i+1 4
X
k=j+1 5
X
l=k+1 6
X
m=l+1
cosiπ
7 cos jπ
7 cos kπ 7 coslπ
7 cosmπ 7 = 0 (6)
6
Y
k=1
coskπ
7 = −1 64
再由 (1) 與 (2)
h X
6k=1
cos kπ 7
i
2=
6
X
k=1
cos2 kπ 7 + 2
5
X
i=1 6
X
j=i+1
(cosiπ
7 )(cosjπ 7 ) 得公式:
(7)
6
X
k=1
cos2 kπ 7 = 5
2
把 n 取不同的自然數, 我們又得到一堆另類的公式
應用 (6):
由 (G) 式 x2n− 1
x2− 1 = (x2− 2 cosπ
nx+ 1)(x2− cos2π
n x+ 1) · · · (x2 − 2 cos(n − 1)π n x+ 1) x2n−2+ x2n−4+ x2n−6+ · · · + x2+ 1 =
n−1
Y
k=1
(x2 − 2 coskπ
n x+ 1) · · · (J) 在 (J) 式中 x 用 1 代入:
n =
n−1
Y
k=1
(2 − 2 coskπ n ) =
n−1
Y
k=1
4 sin2 kπ
2n = 4n−1
n−1
Y
k=1
sin2 kπ 2n
⇒
n−1
Y
k=1
sin2 kπ 2n = n
4n−1
兩邊開方, 得公式 (I)
Q
n−1k=1sinkπ2n = 2√n−1n (n ≥ 2) (J) 式中 x 用 −1 代入:n =
n−1
Y
k=1
(2 + 2 coskπ n ) =
n−1
Y
k=1
4 cos2 kπ
2n = 4n−1
n−1
Y
k=1
cos2 kπ 2n
⇒
n−1
Y
k=1
cos2 kπ 2n = n
4n−1
兩邊開方, 得公式 (2)
Q
n−1k=1coskπ2n = 2√n−1n (n ≥ 2)。當 n 是奇數時, x = i 代入 (J) 式:
(−1)n−1+(−1)n−2+ (−1)n−3+ · · · + (−1)n−1+(−1) + 1=
n−1
Y
k=1
(−1 − 2 coskπ n x+ 1) 1 =
n−1
Y
k=1
(−2i coskπ
n ) = (−2i)n−1
n−1
Y
k=1
coskπ n
得公式 (3)
Q
n−1k=1cos kπn = (−2i)1n−1 (當 n 是奇數且 n ≥ 3 都成立)應用 (7)
x8− 1
x2− 1 = x6+ x4 + x2+ 1 令 p = cos2π
8 + i sin2π 8
x6+ x4 + x2+ 1 = (x − p)(x − p2)(x − p3)(x − p5)(x − p6)(x − p7)
= ((x − p)(x − p7))((x − p2)(x − p6))((x − p3)(x − p5)) p+ p7 = (cos2π
8 + i sin2π
8 ) + (cos14π
8 + i sin14π
8 ) = 2 cos2π 8 p2+ p6 = 2 cos4π
8 p3+ p5 = 2 cos6π
8 p8 = 1
x6+ x4 + x2+ 1 = (x2− 2 cos2π
8 x+ 1)(x2− 2 cos4π
8 x+ 1)(x2− 2 cos6π 8 x+ 1) x10− 1
x2− 1 = x8+ x6+ x4+ x2+ 1 令w = cos2π
10 + i sin2π 10 x8+ x6 + x4+ x2+ 1
= (x − w)(x − w2)(x − w3)(x − w4)(x − x6)(x − w7)(x − w8)(x − w9)
= ((x − w)(x − w9))((x − w2)(x − w8))((x − w3)(x − w7))((x − w4)(x − w6))
= (x2− 2 cos2π
10x+ 1)(x2− 2 cos4π
10x+ 1)(x2− 2 cos6π
10x+ 1)(x2− 2 cos8π 10x+ 1) 但是 x2(x6+ x4+ x2+ 1) + 1 = x8+ x6+ x4+ x2+ 1
x2(x2− 2 cos2π
8 x+ 1)(x2−2 cos4π
8 x+1)(x2− 2 cos6π
8 x+1) + 1
= (x2−2 cos2π
10x+1)(x2−2 cos4π
10x+1)(x2−2 cos6π
10x+1)(x2−2 cos8π
10x+1) · · · (K) 在 (K) 式中 x 用 1 代入:
(2 − 2 cos2π
8 )(2 − 2 cos4π
8 )(2 − 2 cos6π 8 ) + 1
= (2 − 2 cos2π
10)(2 − 2 cos4π
10)(2 − 2 cos6π
10)(2 − 2 cos8π 10) 23(1 − cos2π
8 )(1 − cos4π
8 )(1 − cos6π 8 ) + 1
= 24(1 − cos2π
10)(1 − cos4π
10)(1 − cos6π
10)(1 − cos8π 10)
23(2 sin2 π
8)(2 sin2 2π
8 )(2 sin23π 8 ) + 1
= 24(2 sin2 π
10)(2 sin22π
10)(2 sin23π
10)(2 sin24π 10) 提出 2 的乘方, 我們得到:
公式(1)
43(sin2 π
8)(sin2 2π
8 )(sin2 3π
8 ) + 1=44(sin2 π
10)(sin22π
10)(sin2 3π
10)(sin2 4 10) 這種相近角度之間的正弦關係有一大堆, 也被我們導出來。
結語 :
如果我們對一個人不甚瞭解, 但是對他的親朋好友, 左右鄰居, 能有一番認識, 那麼我們對 這個人, 大概就不陌生了。
我們得不到 cos2π7 的真值, 我們也知道它的真值不容易算出來, 但是我們可以利用 f3(x)
= 8x3 + 4x2 − 4x − 1 = 23(x − cos2π7)(x − cos 4π7 )(x − cos6π7 ) 找到有關 cos2π7 的一 堆公式, 使我們對於 cos2π7 , 能有更深一層的瞭解, 而我們最高興的是, 藉著一些巧妙的代數變 換, 我們得到一大堆高中數學公式無法導出的漂亮公式, 這是最大的收獲。
更感謝的是黃大原教授, 張鎮華教授熱忱的指導, 由心裡感到交大應數系的溫馨。
參考書籍
1. 常庚哲教授著, 「神奇的複數」, 九章出版社。
—本文作者李政豐任教於省立竹南高中, 錢閔蔚等三人則曾就讀於省立竹南高中—