談地球上兩點間的球面距離
徐正梅
地球是人類的老故鄉, 它具備了 「陽光、
空氣、 水」 三寶, 孕育了無數的生命。 人類的 文明在這塊大地上萌芽、 滋長、 開花 · · · 一代 又一代永續不斷地傳承、 創新。 但是, 您是否 明白: 地球的 「長相」? 從台北飛往倫敦, 經 過那些地區航線較短?
一. 地球是圓形球體?
古代一些有智慧的人, 累積了許多生活 上的經驗:
• 太陽從地平線冒出來, 日正當中後又 逐 漸在海面上沈落。
• 船隻進港、 先見桅燈、 後見船身。
• 海、 天為何連成一線?
• 月蝕時月球上的圓形陰影何處來?
他們必也想過: 大地由於 「地大」 廣無邊際, 難道不是平的, 而是彎曲的?
十六世紀初, 波蘭的科學家哥白尼 (N.
Copernicus 1473-1543) 提出了 「地圓說」, 1492 年哥倫布 (Columbus) 航海西行發現 了美洲新大陸, 1522 年麥哲倫 (Magellan)
的環球一周的壯舉更證實了地球是圓的。 事 實上, 地球在赤道附近的半徑約為6378公里, 在南、 北兩極的半徑約為 6358 公里, 二者相 差僅 20 公里, 大約佔 6378 公里的 0.313%, 這個 「差距」 微不足道。 我們把地球縮小成半 徑 10 公分的地球儀, 南、 北兩極的半徑約為 9.968 公分。 所以 「地球儀」 幾乎是圓形球體, 肉眼實難分辨它是微扁的球體。
二. 經度與緯度
把地球看成一個渾圓球體 (如果不太計 較的話), 地球上每一個點的位置是用經度、
緯度來確定的。 例如台北約位於 「東經 121
◦
, 北緯 25◦
」 上。球面上以通過球心的平面所截出的圓最 大, 此種圓叫做 大圓 (大圓的半徑等於球的 半徑)。 不通過球心的平面所截出的圓都叫 小 圓 。 如果球的半徑記作 R, 小圓的半徑記作 r, 球心與小圓圓心的距離記作 d (參照圖 1) 那麼 R 與 r 滿下列關係:
R
2
= r2
+ d2
. (d = OO1
)16
. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . . .. . . .. . .. . . .. . . .. . . . .. . . .. . . . .. . . . .. . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . .. . . . .. . . . .. . . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . .. . .. . . .. . .. . .. .. . . .. .. . .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . ..
... .
.. .. .. . .. . .. . . . .. . . . . .. . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .. . . . . . . . . .. . . . . .. . . . . .. . . .. . . .. . .. . ..
O
O
1r
R
...
. .. .. .. . .. .. .. .
(a) 小圓
.. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. . .. . .. .. .. . .. .. . . .. .. .. . .. .. .. . .. . .. . .. .. .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .... .. ...
... .. ...
. ...
.. ...
.. ...
.
... .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . . .. . . . . . .. . . . . .. .. . . .. . . . .. . . .. .. .. ..
. .. .. .. . .. . . .. . . . . .. . . . . . .. . . .. . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. .. . . .. . . .. . .. .
.. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. . . .. . .. .. .. .. .. .. .. . .. . . .. .. .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. . .. .. . . .. . .. . .. . .. . .. . . .. . .. . . .. . .. . . . .. . . .. . . .. . . . . .. . . .. . . . . . .. . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . .. . . . . .. . . . .. . . . .. . . .. . . . .. . . .. . . .. . . .. . .. . .. . .. . . .. . .. . .. . .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. .. . ..
...
. .. .. . . .. . .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. . . .. . .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. . .. . . ... . ... ...
. .. .. . .. .. .. . ..
(b) 大圓
. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. ... .
... . ...
.. .. . .. . .. .. .. .. . . .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. .. . .. . .. .. .. .. .. . .. .. .. .. . . .. .. . .. . . .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. . .. . .. .. .. .. .. . . .. .. .. .. .. . . .. .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. . .. . .. .. . .. . .. . .. .. . .. .. . . .. . .. .. . .. . . .. .. . .. . .. . . .. .. . .. . .. . . .. . .. . .. . . .. . .. . .. . .. . . . .. . .. . . .. . . . .. . .. . . . .. . . . .. . . . .. . . . . .. . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .. . . . . . .. . .. . .. . ...
... . ...
... . ...
... ...
... ...
... ...
. ...
... ... ...
. ...
.. ...
. ...
.. ...
... ...
... . ...
... . ...
.. ...
... ... ...
... ...
... . ...
. ...
. ...
... ...
... ...
. .. ... .. .. .. . ... . .. .. . .. . .. . . .. . .. . . . . . . .. . . . . . .. . . . .. . . .. . . . . . .. . .. . . .. . . . . .. . . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. . . .. . .. .. . .. . . . .. .. . .. .. . . . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. .. .. . .. .. . .. .. .. . . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. .. . .. .. . . . . ...
圖 1
地球的運動分公轉和自轉。 所謂公轉就 是地球循橢圓形的軌跡繞太陽運行, 繞行一 周約需一年。 地球除了公轉外, 它本身也以勻 速自轉, 自轉的軸是一條貫穿南、 北兩極的直 線, 這條直徑叫做 地軸 。
以地軸為直徑的大圓叫做 經線 (分東經 線與西經線), 又稱 子午線 。 所有的經線必 通過南極和北極。 除了南、 北極外, 地球上每 一個點都恰有一條經線通過, 這條經線是由 南、 北兩極與該點所決定的平面所截出的大 圓。 通過英國倫敦市郊 格林威治 天文台的
經線 (是一個半圓) 叫做 0
◦
經線又叫 本 初子午線 。 其餘各經線的度數就是該經線所 在的半平面與 0◦
經線的半平面所夾的二面 角的角度 (如圖 2)。 0◦
經線以西的經線稱做 西經線 (是一個半圓), 其度數取值的範圍是 0◦
∼ 180◦
, 0◦
經線以東的經線稱做東經線 (是一個半圓), 它的度數也是 0◦
∼ 180◦
。 圖 2 的 P 點位在東經 120◦
的經線上。 東經 180◦
和西經 180◦
是同一條經線 (半圓) 的 度數, 東經 120◦
和 西經 60◦
則是同一個大 圓的東、 西兩條經線。.. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. . . .. .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . . .. . .. .. . . .. .. . . .. . .. . .. . .. . . .. . . . .. . .. . . . .. . . .. . . . .. . . . .. . . . . .. . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . .. . . . . . .. . . .. . . . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . .. . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . . .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .
... .
.. .. . . .. . . . . . . . . . . .. . .. .. . .. .
.. . .. . .. . . .. . .. . .. . .. . . .. .. . . .. . .. . .. . . .. . .. . .. . .. . . .. . .. . .. . .. . .. . ... ... ..
... . .. . . .. . . .. . . . .
東經120
◦
經線 0◦
經線. .. .. . . .. .. . .. . .. . . .. . . .. . . .. . . . . .. . . . .. . . . . . .. . . . . .. . . . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . .. . . . . . .. . . . .. . . . . .. . . .. . . .. . . .. . .. . .. .. .. .. ..
... . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . .. . . . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. .. . . .. . .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. ..
...
O
N
S
東 西
120
◦• P
. .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. . .. . .. .. .. . .. .. . . .. .. .. . .. .. .. ... ...
. ...
.. .. . .. . .. .. . . . . . . .. . . . .. .. . . . . . .. . . . . .. . . . . . . . . . . . .. .. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . .. . . . . . . . .. . . .. . .. . . . . . .. . .. . . .. . . . .. . . . .. .. .. .. .
圖 2
與地軸垂直的圓叫做 緯線 , 其中的大圓 叫做 赤道 , 又叫 0
◦
緯線。 赤道以北的緯線 (都是小圓) 叫做 北緯線 , 赤道以南的緯線 (都是小圓) 叫做 南緯線 (如圖 3), 地球上每 一點都恰有一條緯線通過 (因為通過該點且 垂直地軸的平面恰有一個), 緯線的度數就是 經過緯線上任一點的 「球半徑」 與 「赤道面」所夾的角度, 它們的度數是 0
◦
∼ 90◦
, 如圖 4, A點在北緯 40◦
的緯線上, 又在東經 120◦
的經線上, 所以我們稱 A點的位置是 「東經 120◦
, 北緯40◦
」。. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . . .. . . .. . .. . . .. . . .. . . . .. . . .. . . . .. . . . .. . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . .. . . . .. . . . .. . . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . .. . .. . . .. . .. . .. .. . . .. .. . .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . ..
... ..
.
.. .. .. .. . .. . .. . . .. . . . .. . . . .. . . . . . .. . . . . . .. . . . . . . . . .. . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .. . . . . . . . . .. . . . . . .. . . . . . .. . . . .. . . . .. . . .. . .. . .. .. .. ..
.. .. .. .. . .. . .. . . . .. . . .. . . . . .. . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . .. . . . . .. . . .. . . . .. . .. . .. .. .. ..
. . ...
.. . .. . .. . . . .. . .
南緯線
...
北緯線
赤 道
S南極 N 北極
. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . . .. .. . .. .. .. . . .. .. .. . .. .. . .
. .. . .. .. . .. . . . . .. . . . .. . . . .. . .. . . . . . .. . .. . . . .. . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . . .. . . . . . .. . . . . .. .. . . .. . . . .. . . .. .. .. ..
. .. . . .. .. . .. .. . . . .. . . . . . .. . . . . . .. . . . . . .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. .. . . . . . . . . . .. . .. . . . . .. . . . . .. . .. . .
.. .. .. . .. . .. .. . . . .. . . . . .. .. . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . . .. . .. . . . . .. . . . . . .. .. ..
圖 3
.. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. . . .. . .. .. .. .. .. . .. . . .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. . .. . .. .. . . .. . .. . .. . .. . .. . . .. . .. . . . .. . .. . . . .. . . . .. . . .. . . . . .. . . . .. . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . .. . . . . . .. . . . . . .. . . . .. . . . . .. . . . .. . . .. . . . .. . . .. . . .. . .. . . .. . .. . . .. .. . . .. . .. . .. . .. .. . .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. . .. . . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . ..
... .
.. .. . . .. . . . . . . . . . . .. . .. .. . .. .
... .. . . .. . . . .. . . . .
0
◦
經線.
...
北緯40
◦
線. .. .. .. .. . .. . . .. . . .. . . . .. . . . .. . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . .. . . . .. . . . .. . . .. . . .. . .. .. .. .. .
. .. . .. .. . .. . .. . .. . . .. . .. . . . .. . . . .. . . . . .. . . . . .. . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . .. . . . . .. . . . .. . . . .. . .. . . .. . .. . .. .. .. .. ..
. ...
. . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . .. . . . .. . . . .. . . .. . . .. . .. . .. . . .. .. . .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .
...
赤 道
O 40
◦N
S
120
◦A
.. ... .. . ... ...
. ... . .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. . .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. . .. . .. .. .. . .. .. . . .
... .. ...
...
.. .. .. .. .. . .. .. . . . .. . . . . .. . . . . . . . .. . . . .. . .. . . . . . . . . .. . . . .. . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . .. . . . . .. . . . . . . . . .. . .. . . .. . . .. . . . . .. .. .. .. .
.. .. .. .. . .. . .. .. . . . . . .. . . .. .. . . . . . . . . .. . . . .. . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . .. . . . . . .. . . . . .. . . . .. .. . .. .. ..
圖 4
三. 時差
地球以南、 北極的連線為軸心, 自轉一 周所需時間廿四小時, 面向太陽照射的半球 為白天, 背向太陽的半球為黑夜。 天文學家以 東經線、 西經線劃分時區, 地球的經線每小時 轉動 15
◦
, 由於15
◦
× 24 = 360◦
所以由 0
◦
經線起, 每隔 15◦
的經線形成一個時區。 天文學家將某地的子午線 (經線) 正 對著太陽時定義為該地的 「格林威治時間中 午 12時」。 地球由西向東自轉, 所以經線每往 東增加 15
◦
, 該地的時間與格林威治時間的「時差」 就增加一小時。 以台灣位於東經 121
◦
為例, 因121
◦
÷ 15◦
≈ 8 小時 (約)故台灣的時間與倫敦市外的格林威治, 有八 小時的時差, 當格林威治中午十二時, 同一時 間在台灣是晚上八點。
東經 180
◦
與西經 180◦
是一條重疊的 經線, 名叫 國際換日線 。 這條想像中的經線, 從北極劃過白令海、 太平洋、 斐濟的 Tave- uni 島, 直達南極。 從地球儀上審視, 此條換 日線的左側 (含亞洲的那一側) 比它的右側 (含美洲的那一側) 提早了一天, 比如說, 當 國際換日線正對太陽時, 其左側是一月二日 的中午十二點, 右側就整整晚了一天, 正是一 月一日的中午。四. 球面上兩點間的最短路徑
從台北飛往倫敦那一條路徑最短? 用細 線去量地球儀, 您將發現下列路徑比較短
台北 → 鄭州 → 包頭 → 阿爾泰山 → 烏拉山脈 → 列寧格勒 → 哥本哈根 → 倫 敦。
因為它是通過台北、 倫敦兩地的大圓路徑 (近 似)。
球面上通過 A、B 兩點之許多路徑中, 顯然以 共平面 的路徑較近, 而共平面的路徑 就是通過 A、B 兩點之各種不同半徑的圓弧, 這些圓弧又以
通過A、B 兩點之大圓的劣弧為最短。
我們應用三角函數的基礎知識來證明這一重 要事實, 先給出兩個引理。
.. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. .. . .. . .. .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. . . .. .. . . .. . .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. . .. . .. .. . . .. . .. . .. . . .. . .. . .. . . .. . . .. . .. . . . .. . . .. . . . .. . . . . .. . . . . .. . . . . . .. . . . . . .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . .. . . . . . .. . . . . . . .. . . . .. . . . . .. . . . .. . . .. . . . .. . .. . . . .. . .. . . .. . .. . .. . . .. . .. . .. .. . . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. ..
...·...
·
...
O
O
1.
...
·
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. A
B
. . . . . . . . . . . . .. .. . . . .. . . .. . . . .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. .. .. . .. . . .. .. .. .. . .. .. . .. .. .. . . .. . .. .. .. .. . .. .. .. . .. . .. . .. .. .. .. . .. . . . .. . .. .. . .. .. . .. . ... ...
.. ... ...
.. ...
. ...
. ...
. ... ..
. .. .. . .. .. . ...
...
... .
.. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. . .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. . .. . .. .. .. . .. .. . .
圖 5
引理1. 設 0 < α <
π 2
, 則 sin α < α < tan α。證明: 如圖 6, 單位圓與 x 軸正向交 於 A(1, 0) 點。 點 B 在第一象的單位圓上 且
∠
AOB = α。 點 C 是過 A 點的切線與 直線 OB 的交點。.. .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. .. .. . .. . .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. . .. .. . .. . .. . .. . .. . .. . . .. . .. . .. . .. . . .. . . .. . . .. . .. . . . .. . . . .. . . .. . . . .. . . . .. . . . . . .. . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . .
..
... ..
.. .. . . .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . . .. . .. . .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . . .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . . .. . .. . .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . . .. . .. .. .. .. .. ..
O. X
Y
A(1, 0) B
B
′
C
...
.. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. . .. .. ... .. . .. .. .. . .. .. .
.. .. .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .
圖 6
由 △OAB面積 < 扇形OAB面積 <
\
△OAC面積, 得到 1
2· 1 · sin α < 1
2 · 1
2
· α < 12 · 1 · tan α (半徑OA = 1)
∴
sin α < α < tan α。註: 由圖 6 sin α = BB
′
, α = AB(弧長),d
tan α = AC, 即BB′
<AB < ACd
.. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. . . .. . . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. . .. . .. .. . .. . .. . .. . .. . . .. . .. . .. . . .. . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . . .. . . . .. . . . .. . . . . .. . . . .. . . . . . . .. . . . . . .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . .
.. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. .. .. .. .. . .. . .. . . .
O X
Y
...
. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. . . . .. . .. .. .. ... . .. . .. .. .. . .. ..
.. .. . . .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . . .. .. . . .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . . .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . . .. . .. . .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . . .. .. . . .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . . .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .
...
... ..
. ...
A B
C A
′
DB
′
βα. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. ..
.. .. . .. .. . . .. .. .. .. . .. . . .. .. .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . ..
圖 7
引理2. 設 0 < α < β <
π 2
, 則sin β
β
<sin α α
。證明一: 如圖 7, 設 A、B 是單位圓上的 兩個點且
∠
XOA = α,∠
XOB = β, 直線 AB 與 x 軸交於 C點, 過 A 點的切線與 x 軸交於 D 點, A′
、B′
分別是 A、B 在 x 軸 上的正射影, 則sin β
sin α = BB
′
AA
′
= BCAC = 1 + BA AC (1) 另一方面
BA <BA
d
(弧長) = β − α,AC > AD = tan α > α (2)
由 (1) (2) 得 sin β
sin α = 1 +BA
AC <1 + BA
d
AD<1 + β− α α = β
α 故
sin β sin α < β
α ( 或寫成 sin β
β < sin α α ) 證明二: 不等式
sin β β
<sin α α
成立之充 要條件為 β sin α − α sin β > 0。當 0 < α < β <
π 2
時, 令 β = α+ δ (0 < δ <π 2
), 則βsin α − α sin β
= (α + δ) sin α − α sin(α + δ)
= (α + δ) sin α
−α(sin α cos δ + cos α sin δ)
>(α + δ) sin α − α(sin α + δ cos α) (
∵
0 < sin δ < δ, 0 < cos δ < 1)= δ(sin α − α cos α)
= (δ cos α)(tan α − α) > 0
∴
βsin α − α sin β > 0 即sin β β
<sin α α
。 證明三: 考慮函數f(x) = sin x
x (0 < x < π 2) 之遞增、 遞減。
f
′
(x) =x cos x−1·sin x
x
2 =(cos x)(x−tan x) x
2 <0 (因 0 < x < tan x), 故函數 f (x) =sin x x
在開區間 (0,π 2
) 內是嚴格遞減。 當 0 < α <β <
π 2
時, 恆有 f (α) > f (β) 即sin β β
<sin α
α
(或寫成sin β sin α
<β α
)。現在我們在引理 1、 引理2的基礎上來證 明下面定理:
定理: 通過球面上兩點間的許多圓弧中, 以 「大圓的劣弧」 為最短。
. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . . .. . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . . .. . . . .. . . . . .. . . . . .. . . . . . .. . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . .. . . . . . .. . . . . .. . . .. . . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . .. . . .. . . .. .. . . .. .. . . .. .. . .. . .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . ..
...·...
·
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...
... 大圓
. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. . .. .. . .. . .. . . . ... . ...
小圓
... .
O
O
1...
·
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. A
B
. . . . . . . . . .. . .. . . . .. . . . .. . . . .. . .. . .. .. . . . .. . .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. ... . .. ... .. .. ... ...
... ...
... ...
... ..
.. . .. .. .. . . ...
. ...
... ..
.. . .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . . .. .. .. . .. .. . . .. .. .. . .. .. . . .. .. .. .. . .. . . .. .. .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. . .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. .
圖 8
證明: 如圖 8, 通過球面上 A、B 兩點之 大圓 O 的劣弧長記作 S, 過 A、B 兩點之小 圓 O
1
的劣弧長記作 S1
, 並且令 R = OA = OB (球的半徑), r = O1
A= O1
B (小圓的 半徑),∠
AOB = 2α,∠
AO1
B = 2β, 則由 圖 9 得.. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. . .. . . .. . .. . . .. . .. . . . .. . . . . .. . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . . .. . . . . .. . . . .. . . .. . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . ..
...
O
1S
1. ...
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...
. .. . .. . . . ...
B A
β
. .. .. .
... .
.. .. .
.
O
S
. .. ...
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...
R α B A
................ .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. .. .. . .. .
.. .. . .. .. .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. ..
圖 9
Rsin α = 1
2(AB) = r sin β 故
sin β sin α = R
r (1)
由 R > r 及 (1) 式知 sin α < sin β 即 0 < α < β <
π 2
(AB 為劣弧 ,d ∠
AO1
B = 2α < π)。 另一方面, 由引理 2 知sin β sin α < β
α (2)
由 (1), (2) 得 R
r < β
α ⇒ R(2α) < r(2β) ⇒ S < S
1
。 上面這個定理指出了:地球上兩點間的最短路徑就是經 過此兩點的大圓路徑 (劣弧)。
定義: 通過球面上兩點之大圓 (此大圓 唯一存在), 在此兩點間的一段劣弧長叫做這 兩點的 球面距離 。
五. 一些具體例子
給定地球上兩點之經、 緯度, 我們想求 此兩點的球面距離, 假設地球的半徑 R = 6400 公里。
例1: 設地球上 A、B 兩點之位置為 A 位於 「東經 121
◦
、 北緯 25◦
」, B 位於 「東 經 121◦
、 北緯 55◦
」, 估計 A、B 間的球面距 離 (A、B 之球面距離記作 S(A, B))。解: 因
∠
AOB = 55◦
− 25◦
= 30◦
=π
6
(弧度) (圖 10), 故 A、B 間的球面距離 S(A, B) = R ·π 6 +3351 (公里)。
. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . . .. . . .. . .. . . .. . . .. . . . .. . . .. . . . .. . . . .. . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . .. . . . .. . . . .. . . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . .. . .. . . .. . .. . .. .. . . .. .. . .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. ..
.. . .. . . . . . .. . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .. . . . . . .. . ..
.. .. .. . . .. .. .. . .. . .. . . .. . .. . . . .. . . .. . . . .. . . . . .. . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . .. . . . .. . . . .. . . .. . . . .. . . .. . .. . .. . .. . .. .. .. .. .. .
.. .. .. .. .. . .. .. . . .. . .. . . . .. . . . .. . . . .. . . . . . .. . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . .. . . . . .. . . . .. . . . . .. . . .. . . .. . .. . .. . .. .. .. .. .
...
O
N B
A
. ... .. ... . .. . ... .. .. .. ... . ... .. ...
... ...
... .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. . .. . .. .. .. . .. .. . . .. .. .. . .. .. .. . .. . .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. . . . .. . .. .. . .. .. ...
... ...
. .. . .. .. . .. . . . . .. . . . .. . . . .. . .. . . . . . .. . .. . . . . . . .. . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. .. . . . . . . . . . .. . . . . . .. . . . . .. .. . . .. . . . .. . . .. .. .. ..
圖 10
例2: 假設 A、B 都在北緯 45
◦
圈上, 且 A 在西經 145◦
, B 在東經 125◦
, 求 S(A, B)。解: 設地心為 O, 北緯 45
◦
圈的圓心 為 O1
, 我們祇要算出∠
AOB 之弧度, 那麼 S(A, B) = R · (∠
AOB 的弧度) (圖11)△AO
1
B 中有:. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. . .. . .. .. . . .. . .. . .. . . .. . .. . . .. . .. . . .. . . .. . . . .. . . .. . . . .. . . . . .. . . . . .. . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . .. . . . .. . . . . .. . . . . .. . . .. . . . .. . .. . . .. . . .. . . .. . .. . .. . . .. . .. . .. . .. . .. .. . .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. ..
.. .. .. .. . .. . .. . . .. . . . .. . . . . .. . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . .. . . . .. . . . . .. . . . .. . . .. . .. . .. .. .. ..
.. .. .. .. .. . .. .. . . .. . . .. . . .. . . . .. . . . . .. . . . . .. . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . .. . . . . . .. . . . . .. . . . .. . . .. . . .. . .. . .. . .. .. .. .. .
... . . . . . . . . .. . . . . . . . . .. . . . . .. . . . .. . . .. . . .. . . .. . .. . . .. .. . .. . .. . .. .. . .. . .. .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. ...
O
N
O
1A
..............................................................................................................................B
... . ...
. ... .. .. ... ...
. .. .. ... . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . .. . . . .. .. . . . . . . . .. .. . . . . . .. . . . . .
. .. .. . .. .. . .. .. .. .. . .. .. . . . .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. . .. .. . . .. . .. .. . .. .
.. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. . .. . .. .. .. . .. .. . . .. .. .. . .. .. .. . .. . .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. ...
. ...
. .. . .. .. . .. .. . . .. . . . .. . . . .. . .. . . . . . .. . .. . . . . . .. . . . . .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. .. . . . . . . . . . .. . . . . . .. . . . . .. .. . . . .. . . .. . . .. .. .. ..
.. .. . .. .. . .. .. . . .. . . . . .. . .. . . .. . . . . . . . .. . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . . . .. . . . . . . . . .. . .. . . .. . . . . .. . .. . .. . .. .. . .. .
. . .. . . . . .. . . .. . . . .. . . . . . . .. . . . . . .. . . . . .. . . .. . . . . . .. .. . . . . .. . . . . . .
圖 11
∠
AO1
B= 360◦
−(145◦
+125◦
) = 90◦
,∠
O1
AB = 45◦
=∠
O1
BA O1
A= O1
B = R sin 45◦
=√2 2 R AB
2
= O1
A2
+ O1
B2
= R2
∴
AB = R = OA = OB。故 △AOB 是正三角形,
∠
AOB=π 3
,∴
S(A, B) = R ·π 3 +6702 (公里)
從例 1、 例 2 中可以看出: 求 S(A, B) 之步驟。
(i) 先依題設條件, 算出弦長 AB。
(ii) 在 △AOB 中, OA = OB = R (球 半徑), 再由餘弦定理可求出地心 O 對弦 AB 的張角
∠
AOB。(iii) S(A, B) = R · (
∠
AOB 弧度 )。例3: 設 A 位於 「東經 125
◦
, 北緯 60◦
」, B 位於 「西經 145◦
, 南緯 30◦
」 試求 S(A, B)解: 如圖12, 設地心為 O, 北緯 60
◦
圈, 南緯 30◦
圈的圓心分別為 O1
、O2
, 作直線 AC 垂直於南緯30◦
之截面圓於 C 點, 則四 面體 A − BO2
C 的高是 AC = O1
O2
。.. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. . . .. . .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . . .. . .. . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . . . .. . . . .. . . . . .. . . . . . .. . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . .. . . . . . .. . . . . . . .. . . . .. . . . . .. . . . .. . . .. . . . .. . .. . . . .. . .. . . .. . .. . .. . . .. . .. . .. .. . . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. . . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. ..
... . .. . . .. . . . . . . .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . . . . . .. . . .. .
. .. . .. .. . .. . .. . .. . . .. . . .. . . . .. . . . .. . . . . . .. . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . . .. . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .. . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . .. . . . . . .. . . . .. . . . .. . . .. . . .. . .. . .. . .. .. .. .
... .
. . . . . . . . .. . . . . .. . . .. . . .. . .. . . .. .. . .. . .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. ...
O
1O
2O
N
S
A
A
1B
C
.. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. .. ...
... ...
. ...
... . ...
. .... ... ...
... . ...
... . . ...
... .. ...
... . ...
... .. ... .
. . .. . . .. . . . .. . .. . . . .. . . . .. . .. . . . .. . . . .. . .. . . . .. .
.. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . . .. .. . .. .. .. . . .. .. .. . .. .. . . .. .. .. .. . .. . . .. .. .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . ..
... .
.. . .. .. . .. . . . .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. . .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .
.. .. .. .. .. . .. . . .. . . . .. . . . .. . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . .. . .. . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . .. . .. . . . .. . . . . .. . .. .. .. .
圖 12
(i) AB
2
= AC2
+ BC2
AC2
= (O1
O+ OO2
)2
= O
1
O2
+ OO2 2
+2O1
O· OO2
= (OA cos 30
◦
)2
+(OB sin 30
◦
)2
+2OA · OB · cos 30
◦
sin 30◦
= R
2
+ R2
sin 60◦
= (1 +
√3 2 )R
2
BC2
= O2
C2
+ O2
B2
= O
1
A2
+ O2
B2
= (OA sin 30
◦
)2
+(OB cos 30◦
)2
= R
2
∴
AB2
= ((1 +√3
2 ) + 1)R
2
= (2 +
√3 2 )R
2
(ii) 設∠
AOB = α, 則cos α = OA
2
+ OB2
− AB2
2 · OA · OB=−√ 3 4
= −0.433012 (5)
故
π
2
< α < π, 令 α =π 2
+α′
(0 < α′
<π
2
) 代入 (1) 得 sin α′
= 0.433012 . . . 查三角函數值表: α′ + 25◦
30′
= 51π 360
(弧度) ∴
α= π 2
+51π 360
= 77π 120
。
(iii) S(A, B) = R · α = 6400 ×
77π 120 +
12901.5 (公里)。
六. 結語
地球上通過兩點的最短路徑, 天文學家 稱之為 測地線 。 多年來筆者任教的一些資優 生都提問過: 「測地線是最短路徑」 的證明問
題。 當然, 用積分求弧長的方法對高中生而言 少了一份 「親切感」 卻多了三分迷惑。 筆者通 常先用平面圖形 (參見圖 13) 做直觀的解說:
. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . . .. . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . . .. . . .. . . . .. . . . . .. . . . .. . . . . . .. . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . .. . . . . . .. . . . .. . . . . .. . . . . .. . . .. . . . .. . .. . . . .. . .. . . .. . .. . . .. . . .. . .. . .. . .. . .. .. . .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. .. . .. . . .. .. .. .. .. .. .. .. . . .. . .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. . ..
... ..
...
. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . ..
. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. . . .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. . .. .. . . .. .. . .. . .. . . .. . .. . .. . . .. . . .. . . .. . .. . . . .. . . .. . . . . .. . . . . .. . . . .. . . . . . . .. . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . .. . . . . .. . . . . .. . . . .. . . .. . . . .. . . .. . . .. . .. . . .. . .. . . .. . .. . .. . .. . .. . .. .. . .. . .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. . .. . . .. . . .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. ..
O 1
O 2
O 3
A B
C 1
C 2
C 3
... . ...
... . ...
. ...
... . ...
... ...
. ...
.. ...
... ...
... ...
... . ...
.. ...
圖 13
以 O
i
(i = 1, 2, 3) 為圓心, 在 同一平面上作通過 A、B 兩點的 劣弧, 易見, 隨半徑 O1
A, O2
A, O3
A 逐漸增長, 它所對應的劣弧 長 C1
, C2
, C3
亦愈來愈短, 並逐 漸趨近線段 AB 的長。 所以 兩點間的各種劣弧中, 半徑愈大 的, 其對應的弧長愈短。而球面上所有通過 A、B 兩點的劣弧, 都可以 繞弦 AB 旋轉到大圓所在的同一平面上 (此 大圓由 A、B、 球心三點所確定), 問題就變成 圖 13 的情形了。 這種說明對一般的高中生有 一分 「真實感」, 但對數學資優生總覺得不夠 嚴謹, 乃用初等幾何及三角知識 (高中生可以 理解的) 寫了這篇短文, 雅俗共賞, 也許對擔 任資優班的數學教師有一些助益。 本文的關 鍵在於 「引理2」, 因此筆者嘗試用三種方式去 論證: (證一) 是較直觀的幾何法, (證二) 是 用三角知識進行邏輯推理, (證三) 是從函數 的高觀點證明 f (x) =
sin x x
在 (0,π 2
) 是遞減 (用到微分, 高三學生可以理解)。三月廿日 (星期六) 上午, 中央研究院數 學研究所葉永南教授, 邀請了湖北武漢市武 鋼三中的數學教師錢展望先生到建國高中演 講, 參與座談的除了本校部分師生外, 尚有北 一女、 師大附中的數學同仁。 會後葉教授私下 懇請中學老師對 「數學傳播」 多賜稿。 筆者先 拋磚, 並寄望中學數學教師將您的數學心得, 研究成果透過 「數學傳播」, 與大家分享。
—本文作者任教於台北市建國中學—