矩陣與馬可夫鏈
石厚高
馬可夫鏈對中學生來說是一個不太好接受的觀念, 現行的高三下課本理科數學只有一個例 題, 講來講去學生是一頭霧水的多, 能夠徹底明白的實在是少而又少。 教這一節之前若能對樹形 圖稍作介紹, 效果會好得多。 樹形圖的概念學生很容易接受, 它是直觀也是經驗, 有人說數學不 是經驗科學, 無疑的是說較為深奧的數學理論; 至於平面幾何的初步發展或正整數的加法與減 法, 都是與經驗無法脫離關係的。 現行高中課本未曾強調樹形圖實在遺憾。 它沒有甚麼理論, 用 例題說明易學易用, 教起來輕鬆學來容易。
一系列有限的連續發生事件可以用樹形圖來表示, 從圖形中又可以求出各種事件發生的機 率。 妙的是列出圖形時是由上而下而在求機率時卻由下而上, 找到合於條件的事件, 把它們一系 列乘起再加起來就成了。
甲乙二人功力相當, 某項競技規定第一個連贏二次或共贏三次者為勝, 求甲乙獲勝之機率。
解: 作樹形圖
...
. ...
開始
... ...
甲
... ...
乙
甲 乙
乙 甲
... . ...
. ... ...
乙 甲
乙 甲
. ... . ...
... . ...
甲 乙
乙 甲
... ...
... ...
甲 乙
乙 甲
結束時共有十種可能結果
甲勝: 甲甲, 甲乙甲甲, 甲乙甲乙甲, 乙甲甲, 乙甲乙甲甲 乙勝: 乙乙, 乙甲乙乙, 乙甲乙甲乙, 甲乙乙, 甲乙甲乙乙
甲獲勝之機率為
1 4
+16 1
+32 1
+1 8
+32 1
=1 2
乙獲勝之機率為1 4
+16 1
+32 1
+1 8
+32 1
=1 2
1
最多只能到第五局, 沒有馬可夫鏈, 也沒有推移矩陣。 是個很單純的機率問題。 馬可夫鏈是 機率論裡的典型又重要的問題, 有些問題的機率不是一成不變的, 端賴前一次試驗的結果。 看看 下面的例子, 用來說明馬可夫鏈就很容易理解。
設一袋中有 8 個藍球 4 個綠色球, 某君手持一藍色球, 他自袋中任取一球, 把手裡藍色球放 入袋中, 重複這個試驗, 並記錄每次試驗後手持球的顏色。
某君手持藍色球時, 袋中共有12個球, 其中8個為藍色球, 自袋中任取一球, 是藍色色球之 機率為
2
3
, 是綠色球之機率為1 3
; 若某君手持綠色球, 而袋中共有 12 個球, 其中 9 個為藍色球, 自袋中任取一球, 是藍色球之機率為3 4
, 是綠色球之機率為1 4
。每次交換就是一個試驗, 結果呢? 只有某君手持藍色球或綠色球二種情況, 如下樹形圖:
藍
. . . .. .. . . .. . .. . . .. . .. . .. . .. . . .. . .. . .. . . .. . .. . .. . .. . . .. . .. . .. . . .. . .. . .. . .. . . .. . .. . .. . .. . . .. . .. . .. . . . ... ...
2
3
..........................1 3
藍
. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . . . . ... . . ...
2
3
............ . .. .. .. .. .. .. .
1 3
藍 綠
綠
. . ...
. . .. .. .. .. .. .. .
1 4
. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . . . . ... . ...
3 4
綠 藍
從這個圖可以知道 第一次試驗
出現藍色球之機率為
2 3
出現綠色球之機率為1 3
第二次試驗出現藍色球之機率為
2 3
×2 3
+1 3
×3 4
=25 36
出現綠色球之機率為2 3
×1 3
+1 3
×1 4
=11 36
這種試驗可以繼續下去, 而且每次交換都呈現同型結果。設經過 n 次試驗後, 出現藍色球之機率為 S
n
, 出現綠色球之機率為 Tn
, 則經過 n + 1 次 試驗後,出現藍色球之機率為 S
n+1
=2 3
Sn
+3 4
Tn
出現綠色球之機率為 T
n+1
=1 3
Sn
+1 4
Tn
使用矩陣可以表示得更為簡捷
"
S
n+1
T
n+1
#
=
" 2
3
Sn
+3 4
Tn 1
3
Sn
+1 4
Tn
#
=
" 2 3
3 4 1 3
1 4
# "
S
n
T
n
#
從第n次試驗結果可以求出第 n + 1 次試驗的結果, 每次都要用到矩陣 A =
" 2 3
3 4 1 3
1 4
#
所 以把它叫作推移矩陣, 一般而言都是方陣, 各行之和均為1, 各元皆不為負, 具有這種性質的矩 陣叫作馬可夫矩陣, 在 [看]它的時候要揚棄傳統的習慣: 第一列第一行之元為
2 3
, 第一列第二行 之元為3
4
, 第二列第一行之元為1 3
, · · · 要從另一角度來 [看]從
到
藍 綠
藍
綠 2 3
3 4 1 3
1 4
. . . . . . . . . . . . . . . . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . ...
...
.
從出現藍色球至再出現藍色球之機率為
2 3
從出現藍色球至 出現綠色球之機率為1
3
從出現綠色球至 出現藍色球之機率為
3 4
· · ·所以
"
S
3
T
3
#
=
" 2 3
3 4 1 3
1 4
# "
S
2
T
2
#
=
" 2 3
3 4 1 3
1 4
# " 25 36 11 36
#
=
" 299 432 133 432
#
(1) 故得第三次試驗
出現藍色球之機率為
299 432
, 出現綠色球之機率為133 432
把 (1) 式改寫成下式就更清楚了"
S
3
T
3
#
=
" 2 3
3 4 1 3
1 4
# "
S
2
T
2
#
=
" 2 3
3 4 1 3
1 4
# " 2 3
3 4 1 3
1 4
# "
S
1
T
1
#
=
" 2 3
3 4 1 3
1 4
# 2 "
S
1
T
1
#
故得
"
S
3
T
3
#
=
" 2 3
3 4 1 3
1 4
# 2 "
S
1
T
1
#
,
"
S
4
T
4
#
=
" 2 3
3 4 1 3
1 4
# 3 "
S
1
T
1
#
· · · 最後結論是
"
S
n
T
n
#
=
" 2 3
3 4 1 3
1 4
# n −1 "
S
1
T
1
#
最讓學生困惑的是推移矩陣的導出, 為甚麼要這麼規定? 有沒有公式往裡面一代就天下太平了。
想要公式的學生會失望了, 推移矩陣無公式可代, 每一題都要自己導出。 每一題都有自己的推移 矩陣, 電腦科學家一個程式解決一個問題, 數學家一個式子解決所有問題, 所以數學家比電腦科 學家偉大。 這一題的推移矩陣如前述, 下一題的推移矩陣也一樣要從頭作起。
民國七十八年大專聯考數學 (自然組) 試題有下面的一題:
有一人流浪 A、B、C、D 四鎮間, 此四鎮相鄰關係如右圖,
A
D
B
C
假設每日清晨, 此人決定當日夜晚留宿該鎮, 或改而前往相鄰任一鎮之機率皆為
1 3
。 若此人第一夜宿於 A 鎮, 則第三夜亦宿於 A 鎮之機率為 。 而第五夜此人宿於 A 鎮之機率為 ; 宿於 B 鎮之機率為 。
這題用樹形圖作起來是比較容易, 第一夜住 A 鎮, 第二夜只能住 A、B、D 三鎮, 第一夜住 B 鎮, 第二夜只能住 A、B、C 三鎮, 第一夜住 C 鎮, 第二夜只能住 B、C、D 三鎮, 第一夜住 D 鎮, 第二夜只能住 A、C、D 三鎮, 樹形圖共有五列, 第一、 二、 三、 四、 五列各表第一、 二、 三、
四、 五夜住宿何鎮。 按題意由任一鎮至分支三鎮住宿之機率皆為
1 3
, 由樹形圖很容易可以看出 來,A
.. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. ...
... .
. . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . . . . ... . ...
B
... ..
. . .. . .. . . .. . .. . . .. . . .. . .. . . .. . .. . . .. . .. . . .. . .. . . .. . . .. . .. . . .. . .. . . .. . .. . . .. . .. . . .. . . .. . .. . . .. . .. . .. . . .. . . ... . ...
.. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. ...
B
.. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. . . .. .. .. . .. ... .. .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. ... .. ...
...
.. .. .. .. .. . .. ..
B
.. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. ...
ABC
...
.. .. .. .. .. . .. ..
C
.. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. . .. . .. .. ...
BCD B
.. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. ...
ABC C
.. .. .. .. .. . . .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ... .. ...
.. ...
.. .. .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. .. .. . .. .. .. . . .. .. ...
C
.. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. . .. . .. .. ...
BCD D
.. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. ...
ACD A
.. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. ...
ABD A
.. .. .. .. .. . . .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ... ...
...
.. .. .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. .. .. . .. .. .. . . .. .. .. . .. ...
B
.. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. ...
ABC D
.. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. . .. . .. .. ...
ACD A
.. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . ...
ABD D
.. . . .. . .. . . .. . .. . . .. . .. . . .. . . .. . .. . . .. . .. . . .. . .. . . .. . .. . . .. . . .. . .. . . .. . .. . . .. . .. . . .. . .. . . .. . . .. . .. . .. . . .. . ... ...
.
... ..
.. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. . .. . .. ...
D
.. .. .. .. .. . . .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ... ...
.. ...
.. .. .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. .. .. . .. .. .. . . .. ...
D
.. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. . .. . .. ...
ACD C
.. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. ...
BCD B
.. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. . .. . .. .. ...
ABC C
...
.. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. . . .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ... ...
.. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. .. .. . .. .. .. . . .. .. .. . ...
C
.. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . ...
BCD D
.. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. . .. . .. .. ...
ACD A
.. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. ...
ABD D
.. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. ...
ACD A
.. .. .. .. .. . . .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ... .. ...
.. ...
.. .. .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. .. .. . .. .. .. . . .. .. ...
B
.. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. . .. . .. .. ...
ABC A
.. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. ...
ABD D
.. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. ...
ACD D
.. .. .. .. .. . . .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ... ...
...
.. .. .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. .. .. . .. .. .. . . .. .. .. . .. ...
C
.. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. ...
BCD A
.. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . ...
ABD C
.. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. ...
BCD A
... .
.. . . .. . .. . . . .. . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . .. . . . .. . .. . . . .. . . .. . .. . . . .. . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . .. . . . ... . ...
.. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. ...
B
.. .. .. .. .. . . .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ... .. ...
.. ...
.. .. .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. .. .. . .. .. .. . . .. .. .. ...
B
.. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. ...
ABC A
.. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. ...
ABD D
.. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . ...
ACD A
.. .. .. .. .. . . .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ... ...
...
.. .. .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. .. .. . .. .. .. . . ...
B
.. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. . .. . ...
ABC A
.. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . ...
ABD
第 三 列 裡 A 共 有 3 個, 故 得 第 三 夜 宿 於 A 鎮 之 機 率 為
1 3
·1 3
+1 3
·1 3
+1 3
·1 3
=1 3
第 五 列 裡 A 共 有 21 個, 故 得 第 三 夜 宿 於 A 鎮 之 機 率 為 21 個1 3
·1 3
·1 3
·1 3
即7
27
用 馬 可 夫 鏈 也 可 以 作, 此 人 最 初 某 夜 宿 於 A、B、C、D 四 鎮 之 機 率 為 1、0、0、0, 第 一、 二 夜 宿 於 四 鎮 之 機 率 配 合 有 十 六 種, 即 AA、AB、AC、AD、BA...DA、
DB、DC、DD, 列 表 如 (1)
.
... ..
.. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . ..
... ..
.. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . ..
某 天 住 的 鎮
(1) 第 二 天 住 的 鎮
機 率 A B C D
A
1 3 1
3
01 3
B
1 3 1 3
1
3
0C 0
1 3 1 3
1 3
D
1 3
01 3 1 3
第 二 天 住 的 鎮
(2) 第 三 天 住 的 鎮
機 率 A B C D
A
1 3 1
3
01 3
B
1 3 1 3
1
3
0C 0
1 3 1 3
1 3
D
1 3
01 3 1 3
把 [某 天 住 的 鎮]改 成 [第 二 天 住 的 鎮]而 [第 二 天 住 的 鎮]改 成 [第 三 天 住 的 鎮]就 成 了 表 (2), 機 率 未 變。 如 果 繼 續: 把 [第 二 天 住 的 鎮]改 成 [第 三 天 住 的 鎮], 而 [第 三 天 住 的 鎮]改 成 [第 四 天 住 的 鎮], 也 是 一 樣 放 諸 四 海 而 皆 準。 矩 陣
很 有 用, P =
1 3
1
3
01 3
1 3
1 3
1
3
00
1 3 1 3 1 3
1
3
01 3 1 3
[用 了 可 以 再 用], 現 在 來 看 它 有 甚 麼 用。
第 一 夜 此 人 住 A 鎮, 所 以 住 B、C、D 之 機 率 皆 為 0, 故 原 始 狀 態 為 M =
1 0 0 0
第 三 夜 住 各 鎮 之 機 率 為 P
2
M =
1 3
1
3
01 3
1 3
1 3
1
3
00
1 3 1 3 1 3
1
3
01 3 1 3
2
1 0 0 0
=
1 3 2 9 2 9 2 9
A B C D
第 四 夜 住 各 鎮 之 機 率 為 P
3
M =
1 3
1
3
01 3
1 3
1 3
1
3
00
1 3 1 3 1 3
1
3
01 3 1 3
3
1 0 0 0
=
7 27
7 27
6 27
7 27
A B C D
第 五 夜 住 各 鎮 之 機 率 為 P
4
M =
1 3
1
3
01 3
1 3
1 3
1
3
00
1 3 1 3 1 3
1
3
01 3 1 3
4
1 0 0 0
=
21 81 20 81 20 81 20 81
A B C D 故 得第 五 夜 住 A 鎮 之 機 率 為
27 7
第 五 夜 住 B 鎮 之 機 率 為20 81
許 算 P
2
M 、P3
M 或 P4
M 時, 當 然 可 以 直 接 計 算 P2
、P3
或 P4
再 計 算 各 式 之 值, 也 可 以 用 前 一 次 的 結 果 借 力 使 力 計 算 (P P )M、((P P )P )M 或 (((P P )P )P )M, 運 用 之 妙 存 乎 一 心, 有 些 數 據 用 不 著, 實 在 不 必 算 出 來, 考 生 心 情緊 張 想 必 體 會 不 到 這 一 點。 問 問 大 專 聯 考 考 生, 作 出 來 的 仍 以 使 用 樹 形 圖 的 為 多。民 國 八 十 一 年 北 市 公 立 高 中 升 大 專 模 擬 考 自 然 組 數 學 科 有 一 題 機 率:
設 A 袋有二個10元硬幣, B 袋有三個5元硬幣, 從 A 袋中任取一個硬幣與 B 袋中任取一 個硬幣互換, 若這樣的互換進行三次求 (1) 求 A 袋中10元硬幣恰為一個之機率是 。(2) 求 A 袋中期望金額 。
先作樹形圖, 第三次互換結果沒有全部列出來。
.. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . ..
10,10 5,5,5
.. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. . . .. .. ...1 · 1
.. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . ..
10,5 10,5,5
...
. .. .. .. .. . .. . .. .
.. .. .. . .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. . .. . . ... . ...
... .
. . .. . . . . .. . . . . . .. . . . .. . . . . . .. . . . . .. . . . . .. . . . . . .. . . . . .. . . . . .. . . . . .. . . . . . .. . . . .. . . . . . .. . . . . .. . . . . . .. . . . . .. . . . . .. . . . . . .. . . . .. . . . . . .. . . . . .. . . . . . .. . . . .. . . . . . .. . . . . . .. . . . .. . . . . . .. . . . . .. . . . . . .. . . . .. . . . . . .. . . . . .. . . . . .. . . . . . .. . . . . .. . . . . .. . . . . .. . . . . . .. . . . . .. . . . . .. . . . . .. . . . . . .. . . . . .. . . . . .. . . . . . .. . . . .. . . . . . .. . . . . .. . . . . . .. . . . .. . . . . . .. . . . . . .. . . . .. . . . . . .. . . . . . ... ... . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. ..
10,5 10,5,5
. .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. ..
5,5 10,10,5
. .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. ..
10,10 5,5,5
. .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. ..
10,5 10,5,5
.. . . .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. . . .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. . . .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. ... ...
1 36
. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .
10,5 10,5,5
...
.. .. .. .. . .. .. ..
1 18
. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .
10,5 10,5,5
.. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . ...
2 9
. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .
10,5 10,5,5
.. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. ...
1 6 1 · 1
. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .
10,5 10,5,5
.. . . .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. . . .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. . . .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ... .. ...
1 18
. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .
10,5 10,5,5
...
.. .. .. .. . .. .. ..
1 9
. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .
10,5 10,5,5
1 2 ·
1 3
1 2 ·
2 3
1 2 ·
1 3
1 2 ·
2 3
1 2 ·
2 3
2 3
1 2 ·
1 3
1 2 ·
2
3
故 知 互 換三 次 後 A 袋 中 10 元 硬 幣 恰 為 一 個 之 機 率 是 1
36+ 1 18+2
9 +1 6 + 1
18 +1 9 = 23
36
至 於 (2) 求 A 袋 中 期 望 金 額 就 需 要 含 二 個 10 元 幣 與 含 零 個 10 元 幣 之 二 種 機 率, 利 用 前 面 的 樹 形 圖
. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .
10,10 5,5,5
.. . .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . .. . . .. .. . .. .. .. . .. . .. ...1 · 1
. .. . .. .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .
10,5 10,5,5
...
.. .. . .. . . .. . .. . ..
.. .. . .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. . .. .. ... ... .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .
10,5 10,5,5
.. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. ... .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . ..
10,10 5,5,5
.. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. .
10,5 10,5,5
.. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. .. . .. . .. .. . .. .. ... .. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . .. .. . ..
10,10 5,5,5
1 36
1 18 1
2 · 1 3
1 2 ·
2 3
1 2 ·
1 3
1 2 ·
1 3
故 得 A 袋 含 二 個 10 元 幣 之 機 率 為
36 1
+18 1
=36 3
故 得 A 袋 含 零 個 10 元 幣 之 機 率 為36 −23−3 36
=10 36
x 0 1 2 f(x)
10 36 23 36 36 3
故 得 A 袋 期 望 值 為10 · 10
36 + 15 ·23
36 + 20 · 3
36 = 505 36
A袋 所 含 硬 幣 有 三 種 情 況 10 10 、 10 5 、 5 5 , 交 換 後 任 一 種 情 況 轉 為 另一 種 之 機 率 共 有 九 種, 他 們 是
機 率 10 10 10 5 5 5 10 10 0
1 6
010 5 1
1 2 2 3
5 5 01 3 1 3
故 得 推移 矩 陣 P =
0
1 6
0 11 2 2 3
01 3 1 3
起 始 狀 態 M =
1 0 0
第 一 次 互 換
P M =
0
1 6
0 11 2 2 3
01 3 1 3
1 0 0
=
0 1 0
第 一 次 互 換 後A袋 有 二 個 10 元 幣 之 機 率 第 一 次 互 換 後A袋 有 一 個 10 元 幣 之 機 率 第 一 次 互 換 後A袋 有 二 個 5 元 幣 之 機 率 第 二 次 互 換
P
2
M =
0
1 6
0 11 2 2 3
01 3 1 3
2
1 0 0
=
1 6 1 2 1 3
第 二 次 互 換 後A袋 有 二 個 10 元 幣 之 機 率 第 二 次 互 換 後A袋 有 一 個 10 元 幣 之 機 率 第 二 次 互 換 後A袋 有 二 個 5 元 幣 之 機 率 第 三 次 互 換
P
3
M =
0
1 6
0 11 2 2 3
01 3 1 3
3
1 0 0
=
1 12 23 36 10 36
第 三 次 互 換 後A袋 有 二 個 10 元 幣 之 機 率 第 三 次 互 換 後A袋 有 一 個 10 元 幣 之 機 率 第 三 次 互 換 後A袋 有 二 個 5 元 幣 之 機 率 這 一 題 作 對 的 很 少, 大 多 數 作 對 第 一 小 題, 第 二 小 題 作 對 的 每 班 一、 二 名 罷 了。 能 想 到 馬 可 夫 鏈 的 更 是 少 而 又 少。 馬 可 夫 鏈 是 矩 陣 應 用 之 一, 又 應 用 得這 麼 漂 亮, 數 學 家 真 讓 人 佩 服, 不 過 對 中 學 生 來 說 是 難 了 些。
民 國 八 十 一 年 大 專 聯 考 自 然 組 數 學 科 有 一 題 機 率:
設 A、B 二箱中, A 箱內有兩球, 一黑一白, B 箱內有一白球。 甲乙二人輪流取球, 每次先 由甲自 A 箱內任取一球, 放入 B 箱內, 再由乙自 B 箱內任取一球放入 A 箱, 這樣稱為第一 局。 那麼當第一局結束時, A 箱內兩球為一黑一白之機率為 。 那麼當第三局結束時, A 箱內兩球為一黑一白之機率為 。(請將答案化成最簡分數)
先把樹形圖列出來, 以 • ◦ ◦ 表 A 袋內有一黑球一白球而 B 袋內有一白球; 以 ◦ ◦ • 表 A 袋內有二白球而 B 袋內有一黑球。
• ◦ ◦ 3
4
.. . . . . . . .. . . . . .. . . . . . . .. . . . . .. . . . . . . .. . . . . .. . . . . . . .. . . . . .. . . . . . . .. . . . . . .. . . . . . .. . . . . . .. . . . . . .. . . . . . .. . . . . . .. . . . . . .. . . . . . .. . . . . . .. . . . . . . .. . . . . .. . . . . . . .. . . . . .. . . . . . . .. . . . . .. . . . . . . .. . . . . .. . . . . . . .. . . . . . .. . . . . . .. . . . . . .. . . . . . .. . . . . . .. . . . . . .. . . . . . .. . . . . . .. . . . . . .. . . . . . . .. . . . . .. . ... ...
• ◦ ◦ 3
4
. .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. . .. .. . .. .. .. .. . .. .. . .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. . . ... . ...
• ◦ ◦ 3
4
1 4
.. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. . .. . . .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. ... ...
• ◦ ◦
...
.. .. .. .. .. .. .. .
◦ ◦ •
1 4
.
...
. .. .. . .. .. .. .. .
◦ ◦ • 1
2
1 2
.. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. . .. . . .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. ... ...
◦ ◦ •
.. ...
.. .. .. .. .. .. .. .
• ◦ ◦
1 4
...
◦ ◦ • 1
2
. .. . .. .. . .. . .. . .. . .. .. . .. . .. . .. .. . .. . .. . .. . .. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .. . .. . .. . .. .. . .. . .. . .. . .. .. . .. . .. . .. .. . .. . .. . .. . .. .. . .. . .. . .. .. . .. . .. . .. . .. .. . ... ...
3 4
1 4
• ◦ ◦. ◦ ◦ •
. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. . .. . . .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. ... .. ...
• ◦ ◦
.. ...
.. .. .. .. .. .. .. .
◦ ◦ •
1 2
...
. .. .. .. .. .. .. ..
1 2
1 2
.. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. . .. . . .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. ... ...
• ◦ ◦
...
.. .. .. .. .. .. .. .
◦ ◦ •
3 43 3
4· 1 4 ·1
2
1 4 ·1
2 · 3 4
1 4· 1
2 · 1 2
故 得第 一 局 結 束 時, A 箱 內 兩 球 為 一 黑 一 白 之 機 率 為
3 4
。 第 三 局 結 束 時, A 箱 內 兩 球 為 一 黑 一 白 之 機 率 為 3 43
+ 3 4· 1
4· 1 2 +1
4 · 1 2· 3
4+ 1 4· 1
2 ·1
2 = 27 + 6 + 6 + 4 64 = 43
64
用馬 可 夫 鏈 來 解 要 列 出 A 袋 由 一 黑 球 一 白 球 轉 成 一 黑 球 一 白 球、 一 黑 球 一 白 球 轉 成 二 白 球、 二 白 球 轉 成 一 黑 球 一 白 球 以 及 二 白 球 轉 成 二 白 球 共 四 種 情 況 的 機 率, 它 們 的 值 是
機 率 黑白 白 白 黑白
3
4
1 2
白 白
1 4 1 2
故 得 推移 矩 陣 P =
" 3 4
1 2 1 4
1 2
#
原 始 狀 態 M =
"
1 0
#
A袋 內 有 一 黑 球 一 白 球 之 機 率 A袋 內 有 二 白 球 之 機 率第 一 局 結 束 時 P M =
" 3 4
1 2 1 4
1 2
# "
1 0
#
=
" 3 4 1 4
#
A袋 內 有 一 黑 球 一 白 球 之 機 率 A袋 內 有 二 白 球 之 機 率第 二 局 結 束 時 P
2
M =" 3 4
1 2 1 4
1 2
# 2 "
1 0
#
=
" 11 16 5 16
#
A袋 內 有 一 黑 球 一 白 球 之 機 率 A袋 內 有 二 白 球 之 機 率第 三 局 結 束 時 P
3
M =" 3 4
1 2 1 4
1 2
# 3 "
1 0
#
=
" 43 64 21 64
#
A袋 內 有 一 黑 球 一 白 球 之 機 率 A袋 內 有 二 白 球 之 機 率結 果 與 利 用 樹 形 圖 所 作 相 同。
八 十 一 年 七 月 一 日 大 專 聯 考 首 日 考 了 自 然 組 數 學, 有 人 以 為 北 部 地 區 考 生 佔 了 “十 分”的 便 宜, 兩 個 填 空 各 5 分。 其 實 不 然。 難 題 還 是 難 題, 並 不 因 為 模 擬 測驗 考 過, 就 會 一 定 得 分。 今 年 我 給 兩 班 學 生 講 了 模 擬 測 驗 這 題, 再 要 他 們 作 聯 考 這 題, 每 班 不 過 二、 三 人 會 作 而 已。 他 們 都 是 表 現 傑 出 的 學 生, 講 與 不 講 都 一 樣 會 作。 我 很 喜 歡 馬 可 夫 鏈, 不 過 中 學 仍 以 不 授 為 宜。
—本文作者任教於建國中學—