泰國說書人譯者雅可

中國文化中的說書藝術，歷史悠久，廣泛流傳，「唐代隱約有之，北宋已見記錄，

南宋以來，斯藝可稱極盛。」（陳汝衡，1936，頁 9）。説書可分為評話和彈詞兩類。其

中評話家講故事時「全用道白，不需絃索，不事吟唱，桌上祗放醒木一方，或紙扇一 把而已」（同上，頁 58）。至於彈詞，則「以彈唱式演出之，佐以三絃及琵琶等樂器。

有時理絃吟唱，有時歇指道白，或一人，或二人皆可」（同上）。

而泰國傳統中與講故事相關之藝術，種類也不少。其中古典浪漫主義文學《帕羅 賦》亦提起泰北一種說唱藝術：

ขับซอยอราชเทียร ทุกเมือง ฦๅเล่าพระลอเลือง ทัวหล้า

（帕羅俊貌，人人傳唱 聲聞天下，名揚各邦。

——摘自裴曉睿、熊燃，2013，頁 32）

上述兩句詩中的 ขับซอ（讀音：khap-so，可中譯為「胡琴伴唱」），是泰國北部一種 說唱藝術。學界認為《帕羅賦》成書於大城王朝（1350——1767） (สุกัญญา สุจฉายา, 2555, p.

42)。 Khap-so 在文中的出現，説明此種藝術早在大城王朝便已於北方盛行。他們用歌 曲傳達訊息，把一個地方的消息傳到另一個地方。若沒有這些彈唱藝人，松國公主帕 萍和帕芃就無從得知頌國國王帕羅之絕世美顏，三人的浪漫悲劇也就沒有了發展和結 果。

巴空 • 寧曼赫敏 (ประคอง นิมมานเหมินท์) 於其專書《民間故事研究》⁽นิทานพืนบ้านศึกษา⁾ 中提出，

泰國傳統上講故事的人，一般是那些從事得以接觸各型各色的人之職業，村長、鄉長、

教師、商人(ประคองนิมมานเหมินท์, 2551, p. 73)。而農民則比較少擔任社區中講故事的人，因 爲農民通常忙於自己的田地中，不甚有機會與陌生人碰面 (ibid., p. 72)。此外飽讀經書 的和尚，亦是社區中負責講故事的人 (ibid., p. 73)。

泰國古時候識字率偏低，各大小社區於是流行著逢年過節於公共場合聽故事的習 慣 (สุกัญญา สุจฉายา, 2555, p. 8)，由僧人或文化水平較高的人朗讀佛本生故事 (ibid.)，故事多

為韻文體裁 (ibid.)。佛本生故事具有一定的格式：先從佛陀仍然在世的時候帶入，某 一天出現了某一件事，當事人將此事與佛陀分享，佛陀於是開始回顧其前世，為當事 人講述佛陀前世發生過類似的事情，以便開導和教訓當事人 (สุกัญญา สุจฉายา, 2555, p. 155)。

當然，泰國自古至今，都生存著來自他鄉的移民。這些移民來泰定居，隨身帶著，

便是自己祖國的文化，包括文學。來自中國南方的大批移民也不例外。泰國歷史上比 較大的中國移民浪潮，發生在曼谷王朝初期 (เรย์โนลดส์, 2536, p. 16)，即西元 1782 年至 1851 年之間。泰國各地之華人社區，亦會出現講故事的人，即說書藝人的身影。說書 藝術因此跟隨著中國移民來到了泰國社會，讓作家雅可頗為欣賞，便以之為模仿的對 象。

根據筆者所查獲的資料，泰國學界鮮少論及華僑華人的說書藝術，雅可《說書人 版三國》開場白對於泰國華人聚居地說書藝人的描述，已是相當有趣的二手資料，本 節亦將從這相當精彩的開場白中截取若干段，讓讀者得以從中窺視到，泰國華人區在 大約一百年前，曾經存在此一行業。

雅可是泰國文壇相當有趣的人物，在他身上，新與舊相當融洽地混合在一起。他 是屬於新職業「作家」的一員，是泰國社會從君主制步入君主立憲制交接期赫赫有名 的，頗具現代化風格的「紳士組合」作家群 (ชูศักดิ ภัทรกุลวณิชย์, 2558, p. 73) 的成員。但他的 身份卻是泰北貴族的後代，是封建社會的代表。按照雅可生前最後一位情人帕凱西於

《與眾不同的雅可》(ยาขอบ ผู้ไม่เหมือนใครและไม่มีใครเหมือน) 一書中所透露，如果雅可小時候家庭 和睦，得以擁有正常的童年生活，他的姓名將不會簡單如「沖 • 帕潘」，而是優美的

「音塔拉迪•特帕翁」(เจ้าอินทรเดช เทพวงศ์) (หลานสาวยาขอบ, 2530, pp. 21-22)。帕潘之義是「源於 帕城」（其父為帕城君主之子），而「特帕翁」則是「神族」之義，兩者之含義相差甚 遠。另外，雖然雅可所寫的文學類型——長短篇小說，是由泰國貴族階層於 19 世紀末 期介紹到泰國的新文類，但他小說中卻經常出現泰國傳統文學的痕跡，譬如《十面威 風》沿用了諸如 Samkok 或《君王之王》³⁶(ราชาธิราช) 等古典文學的方法，某一個段落若

36即緬甸文學Razadarit Ayedawbon 的泰譯本，與《三國演義》泰譯本 Samkok 那樣，由昭披耶帕康

（洪）監譯。

出現對話，不會使用引號，也不會另起新行 (กระแสร์ มาลยาภรณ์, 2530, p. 15)。泰國當代著名 歷史學家尤西翁稱，雅可在《十面威風》中相當不著痕跡地借用了泰國古典文學作品 如 Samkok、《伊瑙》、《坤昌坤平》、《帕阿派瑪尼》的一些元素放進其作品 (นิธิ เอียวศรีวงศ์, 2531, p. 114)。而雅可對中國古典文學《三國演義》和《金瓶梅》的重寫作品《說書人 版三國》和Buppha Nai Kunthi Thong，同樣也反映出他較為守舊的一面，透過兩部作品 的特徵，我們似乎看到了原創與翻譯有趣之結合。

雅可的兩部中國文學重寫作品——《說書人版三國》和 Buppha Nai Kunthi Thong，

讓說書人譯者雅可在泰國文壇的問世，同時亦體現出雅可守舊的一面。在雅可的筆下，

翻譯與原創的界限頗為模糊，其編譯作品中，偶爾出現說書人的身影。其重述/說書作 品中，偶爾亦會出現譯者的特性。在這種含糊不清的身份中，雅可以其特有的善於講 故事的能力，頗類似泰國古典文學那種把別人的故事佔為己有的風格，將《三國演義》

和《金瓶梅》重寫成別具說書人雅可特色之故事。

說書人雅可的身份，首次出現在1942 年的《說書人版三國》第一篇故事 〈忠義之 神關羽〉(กวนอู เทพเจ้าแห่งความสัตย์ซือ) 中。《說書人版三國》以下精彩之開場白，帶讀者進入 說書人譯者的世界裡：

ตามตําบลทีมีคนจีนอยู่กันคับคัง ยิงถ้าทีตรงนันหลังเพลิงไหม้ไปไม่กีวัน กุลีเพิงปราบและลําดับอิฐปูนทีปรักหักพัง ให้เรียบลงนิดหน่อยแล้ว สถานเช่นนีเราจะได้พบวิธีหากินของคนจีนหลายอย่างต่างกัน...แต่ในจํานวนอาชีพเบ็ดเตล็ดเหล่านี

ยังมีอีกชนิดหนึงซึงมีผู้ทําน้อย เพราะต้องอาศัยสิงซึงหาได้ยากในหมู่คนจีนชันตํา คือความรู้,อาชีพทีกล่าวนีคือการเล่า นิยาย ค่าทีคนจีนชันตําขาดการอ่านออกเขียนได้ดังกล่าวแล้ว จึงในเวลาคําคืนว่างงาน ก็ชอบจับกลุ่มฟังเรืองอันทีจริงก็

ปรากฏในหนังสือของชาติเขา จากปากผู้ทีรู้หนังสือได้อ่านมา

(ยาขอบ, 2553, p. 16)

（泰國各處華人聚居之地，存在著各種各樣的行當，比如說某地幾天 前剛發生火災，現場的磚石稍微被整理過後，就會出現許多這樣的行當。

在這些行當中，有一種比較少有人做，因為需具有一些知識，而這恰好是

低階華人比較缺乏的，這便是說書。低階華人文化水平不高，每晚下班歸 來，閒來無事便聚在一起聽有文化的人講故事，這些故事通常源自中國的 古典文學。）

上述開場白，成功地引起了讀者（無論是雅可的熱衷讀者還是一般讀者）的注意，

大家頓時被這位善於言辭的作家帶到泰國某一華人聚居地，或許是曼谷的耀華力路，

或許是讀者比較熟悉的其他華人區。

ผู้เล่ามักเป็นผู้สูงอายุ อาชีพในตอนกลางวันโดยมากตังโต๊ะรับจ้างเขียนจดหมายไปเมืองจีนตามแถวตลาดเก่า และวัดเล่งเน่ยยี กลางคืนจึงจะออกเทียวเล่านิยาย...เครืองใช้ในการประกอบอาชีพมี ๔ สิง คือตะเกียงริบหรี ๑ ดวง ผ้า แดงเล็กๆ ๑ ผืน พัด ๑ เล่ม หนังสือเรืองทีจะเล่า ๑ เรือง ผ้าแดงปูไว้ตรงหน้าสําหรับเป็นทีหมายสําหรับให้คนฟังทีเกิด ศรัทธาโยนสตางค์เข้ามา หนังสือมีไว้ใช้ในตอนทีโวหารในเรืองจับใจ ก็จะได้พลิกขึนมาอ่านให้คนฟัง พัดด้ามจิวนัน นอกจากจะโบกให้ตัวเองเย็นแล้วยังใช้ต่างทวนหรือแส้ม้าเมือถึงคราวตัวเอกในนิยายจะต้องถือด้วย ผู้เล่ามีวิธีพูด ตลอดจนสุ้มเสียงสําคัญมาก ในตอนโกรธตอนเศร้าก็ตวาดหรือโอดครวญเสียงอ่อนหวานสมด้วยเนือเรืองทีเดียว...

(ยาขอบ, 2553, p. 16)

（說書人通常是長輩，白天在老市場或龍蓮寺附近擺一張桌子，幫 同胞們寫信回中國，晚間便開始到處評書……老人家所使用的器具有四 種，包括一盞昏暗的油燈、一小塊紅布、一把扇子和一本書。聽眾若聽 得過癮，便把賞錢扔到老人家跟前鋪著的紅布上。評書時說到扣人心弦 之處，便翻開手中的書給大家讀上幾句。至於小扇子，除了扇風解熱之 外，劇情需要時，還可以拿來當長槍或馬鞭揮舞。說書人的聲音很有講 究，時而放聲大罵，時而如泣如訴，不管生氣還是悲傷，都甚是逼真。）

接下來，雅可更進一步地給大家介紹 說書人評書的方法，讀者腦海裡的某一個華 人聚居地，頓時出現了一位老人家的形象。這位老人家並不會按照手中小說《三國演 義》逐句講演，而是有自己的一套辦法：

...ผู้เฒ่านักเล่านิยายนี จะเล่าเจือยไปตามหนังสือนันหามิได้ เลือกลัดตัดตอนเอาแต่เฉพาะแต่ทีจะยัวให้คนฟัง เพลิน จะเห็นได้ว่าตะแกมีสมองในด้านแต่งเติมเสริมต่อเป็นนักประพันธ์ และสมองในด้านจดจํานันเป็นนักอ่านเอาเรืองที

วิเศษมากทีเดียว คือไม่เล่าสามก๊กทังหมด หากจะเล่าเรืองขงเบ้ง กวนอู เตียวหุย เล่าปี ฯลฯ เป็นเรืองๆ โดยเฉพาะไปให้

ฟังสนุกยิงกว่าฟังสามก๊กทังหมด เมือเล่าเรืองใด ก็ยกแต่ตอนทีตัวซึงถูกเอ่ยชือเป็นตัวเอกเอามาลําดับติดต่อเป็น พฤติการณ์ของคนคนเดียวกันตลอดไป...

(ยาขอบ, 2553, p. 17)

（這位說書的老人家，絕不會按照書中內容傻傻地講演，而是會從 中挑選能激起聽眾興趣的精彩片段。可以看出，老人家具備作家的頭腦，

可以自如的加工故事的內容，而且記性也特別好，善於捕捉故事的精髓。

說書人評書時，不會把三國故事從頭到尾講一遍，而是會專門挑選個別 人物，比如諸葛亮、關羽、張飛、劉備的故事來講。這麼做反而比把所 有故事完整的講一遍更精彩。故事講到誰，就把誰當做主角，向大家說 述該人物的一生。）

從雅可上述描述說書人善於捕捉故事精髓的特質，不禁讓人想起雅可小時候寄託 於批耶八里罕那卡林家時朗讀書籍的差事。或許正因為雅可具有與說書人相近的特性，

才讓他決定在重述Samkok 時，效仿了華人說書人之作法。最後一段，雅可便開始聲明 他就是要效仿華人說書的做法，為讀者獻上這部作品，敬請大家走過來，聽說書人雅 可講三國。

...ข้าพเจ้าก็ทําได้เพียงยึดรอยผู้เฒ่าชาวจีนนักเล่านิยาย การเล่าทํานองนีอาจมีขาดตกบกพร่อง จึงขอซ้อมไว้ก่อน ว่า ข้าพเจ้าจะได้เล่าโดยหลักฐานของผู้สนใจในอักษรศาสตร์นันหามิได้ จะเล่าเพียงในฐานะวณิพกจุดตะเกียงปูผ้าแดงตาม ถินทีกําแพงถูกไฟไหม้พัง ถ้าต่างว่าท่านเข้ามานังล้อมวงแล้วไม่สนุกก็เชิญท่านลุกไป ถ้าสนุกแล้วไซร้ ท่านจะลุกก็

ต่อเมือข้าพเจ้าเลิกเอง

(ยาขอบ, 2553, p. 17)

（我想依照說書人的方式為各位講述三國故事。如此做法或有缺憾，

所以只好先向各位聲明，我接下來並不是以文學家的身份為大家講述故 事，而是以站在破墻跟前，點著燈、鋪著紅布的說書藝人的作風為大家 效勞。各位可以圍起來聽一聽，覺得無聊隨時都可以走開，但故事若很 精彩，你自然會坐到散場才離去。）

根據陳汝衡（1936）的介紹，評話所講的內容，「多屬英雄義士之行事」（頁 58），

以及「歷史上興廢戰爭之類」（同上），而彈詞所講之故事，「不外才子佳人之艷遇，春 花秋月之心情」（同上），因此必須藉以音樂來傳神（同上）。基於此一原因，彈詞家講 故事時，需要三絃、琵琶等樂器（同上），而評話家，則桌上放著醒木一方，或紙扇一 把而已（同上）。按照陳氏此一分類，《三國演義》應屬於評話一類，而《金瓶梅》雖 多處涉及露骨的性描寫，然若臺灣作家蕭颯於《金瓶梅中之富商西門慶》中所提出的：

「《金瓶梅》最早應當是供書會才人、説唱藝人表演之用的『話本』」與實情相符，《金 瓶梅》的講演就應該屬於彈詞一類。因爲《金瓶梅》三大版本之一的《金瓶梅詞話》

中「詞話」一詞，便是「有詞有話，類似彈唱之書詞」（同上，頁23）之意。

《說書人版三國》開場白處雅可所描述的老華僑說書人，屬於評話一類，說書人 所使用之四種器具，包括「一盞昏暗的油燈、一小塊紅布、一把扇子和一本書」(ยาขอบ, 2553, p. 16) ，與陳氏所提及的醒木或扇子亦是接近。可見説書藝術雖離開了中國大陸，

來到了南洋暹羅，卻仍然保留了原來的做法。

大陸作家師陀 1946 年出版的短篇小説集《果園城記》中，收錄了一篇名爲〈說書 人〉的作品，文中所描述的以下這位說書人，與《説書人版三國》開場白中雅可所描 繪的説書人老頭形象，相當有趣地接近。

我第一次看見說書人是在這個小城裡。在城隍廟月台下面，他放

我第一次看見說書人是在這個小城裡。在城隍廟月台下面，他放